Mindfulness in de kleuterklas. Bij 4- en 5- jarigen

 Aandacht, aandacht!

In een samenleving waar de dag van vandaag verlangd wordt dat alles snel gebeurd, ‘Time is Money’, vergeten we vaak aandacht te besteden aan de dingen die zich voordoen. Echte, bewuste aandacht is vandaag de dag ver te zoeken. We krijgen doorheen de dag zoveel te verwerken, zoveel prikkels, gevoelens en ervaringen over ons heen, dat gericht onze aandacht op iets houden niet zo eenvoudig is. Dit is ook zo in de kleuterklas. Kinderen hebben het niet altijd gemakkelijk om ‘bij de les’ te blijven. Ze dwalen af, beginnen te prullen, vallen elkaar lastig,…. Een mogelijke oplossing hiervoor is Mindfulness. Hiermee kan je kinderen leren om bewust aandachtig te zijn in dit moment, zonder te oordelen over wat er gebeurt.

We kunnen het allemaal wel voor ons zien: de kleuterklas. Allemaal kleine mensjes met elk hun eigen persoon als belangrijkste aanwezige. Alles draait om hen. Ergernissen om het ‘afpakken van een plaats’ of ‘het praten tijdens kringmomenten’ zijn voor hen dagelijkse kost. Mindfulness kan hiervoor een oplossing bieden. Het leert de kinderen om met bewuste aandacht hun gevoelens waar te nemen en hier gepast op te reageren, zonder te oordelen, zonder anderen te kwetsen. Het kan dus toch: een rustige klas!

Als we Mindfulness van wat naderbij bekijken merken we dat het ‘een bewust aanwezig zijn in dit moment’ is. We schenken aandacht aan wat er zich nu voordoet, laten het op ons inwerken, zonder op voorhand al een oordeel te vellen. Een voorbeeld: als je op voorhand al zegt dat een bloem stinkt, sta je niet meer open voor de verschillende geuren die de bloem met zich mee brengt. Hierdoor beperk je de indrukken die de bloem op je kan hebben.

In mijn scriptie onderzocht ik hoe Mindful kleuters van nature zijn. Hieruit kon ik besluiten dat kleuters heel erg in het NU leven, één van de pijlers waarop de levenshouding steunt. De andere twee pijlers: bewust aandacht schenken en dit zonder een oordeel te vellen, zijn wat moeilijker bij kleuters. Aan de pijler, ‘het niet vellen van een oordeel’, beantwoorden kleuters niet. Begrippen als ‘vies’, ‘mooi’, ‘stinken’, ‘slecht’ of ‘goed’ worden heel vaak gebruikt. Kinderen nemen dat snel over van volwassenen. Ze kunnen wel objectief, zonder oordeel hun aandacht op iets richten, maar vaak hebben ze iemand nodig die hen hierin begeleidt. Ook zijn deze jonge kinderen nog niet in staat om bewust om te gaan met wat er binnenin zichzelf omgaat. Wat ze willen, denken en voelen, overvalt hen hiervoor nog te vaak. We kunnen ze wel helpen om te leren hier bewust aandacht aan te schenken. Dit gebeurt in verschillende stappen. Het is immers voor kleuters onmogelijk om zich meteen te gaan verdiepen in hun gevoelens, wensen en gedachten.

Een eerste stap naar Mindfulness is het aandacht schenken aan de ademhaling. Onze adem is altijd bij ons. Daarom is het het middel bij uitstek om onze aandacht te brengen naar het huidige moment. Onze adem vertelt ons vaak hoe we ons vanbinnen voelen. Als we rustig zijn, is hij regelmatig en traag. Zijn we opgewonden gaat hij net heel snel. Tevens kan onze adem ons helpen om even ‘halt te houden’. Kleuters reageren vaak impulsief als iets anders loopt dan dat ze willen. Als er iemand op hun plaats gaat zitten, is een eerste reactie vaak een duw of een schreeuw. Wanneer we kinderen leren eerst een paar keer in en uit te ademen, zijn ze vaak beter in staat om te vertellen wat er mis is en op die manier het probleem op te lossen, zonder al te veel herrie.

Eenmaal kinderen de focus op hun ademhaling min of meer kunnen leggen, kan men verder gaan naar de volgende stap: aandacht met de zintuigen. Hier worden kinderen uitgedaagd om het vellen van een oordeel uit te zetten en enkel waar te nemen. Wat horen, ruiken, voelen, proeven en zien we? Wat we opmerken via de zintuigen, kunnen we enkel opmerken op dat moment. Ook hier worden de kinderen dus geoefend in het bewust beleven van het huidig moment. De koek die ze nu aan het eten zijn, is straks op en kunnen ze deze ervaring niet meer herbeleven. Deze stap kan op elk moment van de dag aangewend worden zoals tijdens: het koek en drank moment, het aandoen van de jassen, het stappen naar de klas,… Een hele leuke oefening is het spel ‘ik kom van Mars.’ Hierbij krijgen de kleuters elk twee rozijnen in hun hand en moeten ze beschrijven wat ze opmerken via al hun zintuigen. Marsmannetjes weten immers niet wat rozijnen zijn.

De derde stap die we met kinderen nemen is het bewust worden van ons eigen lichaam. Als we goed op de signalen van ons lichaam letten, merken we heel vaak hoe we ons voelen en of we over onze grens gaan. Als je bang bent, kan je buikpijn hebben. Ben je nog moe in de ochtend, sta je vaak nog half slapend op. Vaak negeren of ontkennen we deze signalen en gaan we gewoon door met wat we aan het doen zijn en/of nog moeten doen. ‘Schud je los’ is een oefening waarbij kinderen hun lichaamsbewustzijn vergroten. Ze beelden in dit spel de geluiden van een trommel uit, door met hun lichaam te schudden.

Tot slot richten we onze aandacht op ‘dat gevoel vanbinnen’. Elk moment van de dag zijn onze gevoelens bij ons. Vaak zijn ze echter zo neutraal, dat we ze niet opmerken. Anderen dringen zich dan weer op de voorgrond. Denk maar eens aan verdriet, boosheid, euforie,… Het is belangrijk dat we kinderen al van jongs af aan leren omgaan met hun gevoelens. Vaak verzetten we ons tegen gevoelens die we minder leuk vinden. Als een kind boos is, omdat het geen koek krijgt, blijft het vaak nog heel lang zeuren om die koek. Als we echter even aandacht schenken aan dat gevoel ‘boosheid’, leer je om het gevoel te kaderen en een plaats te geven. Hierdoor zal het ‘slechte’ gevoel ook sneller voorbij gaan. Gevoelens lijken vaak langer te duren doordat we ons er blijven tegen verzetten. Aandacht geven, kan dit voorkomen. In de klas kan je bijvoorbeeld werken met een gevoelsmeter voor elk kind.
Het is als leerkracht of begeleider ook ontzettend belangrijk dat we kinderen duidelijk maken dat ze alle gevoelens mogen ervaren en dat ze niet zelf de gevoelens zijn. Zo zijn ze geen huilbaby’s, maar hebben ze gewoon verdriet. Er zijn trouwens geen slechte gevoelens, maar er zijn wel slechte manieren om er mee om te gaan. Zo mag je wel boos zijn, maar mag je niet schoppen en slaan.

Wanneer al deze stappen met aandacht doorlopen zijn, zal de kleuterleid(st)er in de klas al gauw veranderingen opmerken. De kinderen worden rustiger, zijn veel aandachtiger voor wat er op dat moment gebeurd, zijn verdraagzamer naar elkaar toe en verwoorden beter hun gevoelens. Mindfulness in de klas brengen is zeker niet zo moeilijk en kan via enkele kleine activiteiten doorheen de week een plaatsje krijgen in het schoolgebeuren. Jong geleerd is oud gedaan.