Evaluatie van statische, interactieve en dynamische kaarten voor de communicatie van overstromingsrisico's naar het brede publie

Het belang en de perceptie van overstromingskaarten

Overstromingen zijn één van de meest voorkomende rampen in Europa. Jaarlijks zorgen ze voor zeer veel overlast en ellende. Naar de toekomst toe voorspellen wetenschappers dat de frequentie en intensiteit van overstromingen nog zal toenemen. Vandaar is het belangrijk dat er voorzorgsmaatregelen genomen worden om de schade te beperken. Enerzijds is het de taak van de overheid om dijken en gecontroleerde overstromingsgebieden aan te leggen, maar anderzijds is het belangrijk dat ook de bevolking de nodige voorzorgen neemt en daartoe correct geïnformeerd wordt.

Kaarten zijn een zeer efficiënt middel om de bevolking te informeren over overstromingen. Kaarten zijn immers universeel verstaanbaar, kunnen gepersonaliseerd worden en kunnen zo lang en zo vaak als nodig bekeken worden. De Europese Unie stelde dan ook in 2007 een richtlijn op die de lidstaten verplicht om overstromingsgevaarkaarten, overstromingsrisicokaarten en overstromingsrisicobeheerplannen op te stellen. Overstromingsgevaarkaarten geven voor geografische gebieden met kleine, middelgrote en grote kans op overstromingen de omvang van de overstroming, de waterdiepte en de stroomsnelheid weer. Overstromingsrisico’s worden berekend als het product van de kans op een overstroming en de gevolgen van de overstroming. Deze gevolgen hebben betrekking op de economische schade en/of het aantal slachtoffers. Op basis van de overstromingsgevaar- en overstromingsrisicokaarten kunnen overstromingsrisicobeheerplannen gemaakt worden. Deze overstromingsrisicobeheerplannen bevatten maatregelen voor het reduceren van de kans op overstromingen en de gevolgen van overstromingen.

Tot vandaag is er weinig informatie beschikbaar over hoe deze kaarten het best opgesteld worden zodat ze verstaanbaar zijn voor het brede publiek. Dit is echter zeer belangrijk, want kaarten die niet zorgvuldig ontworpen zijn kunnen misleidend zijn. Daarom werd via een on-line enquête onderzocht welke kaarten het meest geschikt zijn voor het voorstellen van informatie over overstromingen en hoe de bestaande kaarten aangepast kunnen worden aan de noden van de gebruiker.

In de enquête werden vier statische kaarten, één interactieve kaart en één dynamische kaart getoond aan de respondenten. Onder statische kaarten verstaat men kaarten waarbij iedere vorm van interactiviteit zoals zoomen of verslepen uitgesloten is. Bij interactieve kaarten zijn daarentegen interacties met de kaart wel mogelijk. Dynamische kaarten ten slotte zijn cartografische animaties. Bij elk van deze kaarten werd een aantal vragen gesteld om te testen of de respondent de kaart correct kan gebruiken en interpreteren. Daarnaast werd ook hun mening gevraagd over deze kaarten. Ten slotte werd ook gevraagd welke voorkeuren de respondenten hadden met betrekking tot type, kleur en achtergrond van de kaart. De resultaten werden statistisch verwerkt.

Allereerst werd er een vergelijking gemaakt tussen statische, interactieve en dynamische kaarten. Uit de enquête bleek dat statische kaarten de voorkeur verdienen ten opzichte van interactieve en dynamische kaarten. Statische kaarten zijn immers veel eenvoudiger om te gebruiken. Daarenboven hebben de meeste mensen ervaring met statische kaarten, maar niet met interactieve en dynamische kaarten.

 Wat betreft de achtergrond voor een kaart voor het voorstellen van informatie over overstromingen, gaat de voorkeur naar een stratenplan. Op deze kaarten kunnen mensen zich het best oriënteren. Uit de enquête bleek tevens dat mensen kaarten verkiezen waarmee ze reeds ervaring hebben. Aangezien de meeste mensen ervaring hebben met stratenplannen, zijn deze de meest geschikte achtergronden om informatie over overstromingen op voor te stellen.

In de enquête werd ook gevraagd welke kleur het meest geschikt is voor het voorstellen van enerzijds overstromingsdieptes en anderzijds overstromingsrisico’s. De meeste respondenten verkozen blauw voor het voorstellen van de overstromingsdieptes en rood voor de voorstelling van de overstromingsrisico’s. Blauw wordt immers geassocieerd met water, terwijl rood geassocieerd wordt met gevaar of iets negatief.

Aan de deelnemers van de enquête werd ook een kaart getoond waarop evacuatieroutes aangeduid stonden. Er werd gevraagd om zich voor te stellen dat men zich in overstromingsgebied bevond en om de route aan te duiden die men zou volgen naar het opvangcentrum. Slechts 72% van de respondenten kon de juiste evacuatieroute aanduiden. Velen hielden geen rekening met het overstromingswater dat de weg zou versperren. Een suggestie om dit probleem te vermijden is het overstromingsgebied in te delen in verschillende evacuatiezones. Elk van deze zones wordt ingekleurd in een andere kleur, die ook gebruikt wordt voor de evacuatieroute voor die specifieke evacuatiezone. Deze suggestie kan aanleiding geven tot verder onderzoek.

Een ander suggestie voor verder onderzoek is het ontwerpen van overstromingskaarten voor kleurenblinden. In de enquête merkte iemand terecht op dat het voor kleurenblinden moeilijk is om verschillende tinten op de kaart van elkaar te onderscheiden. Een mogelijkheid die verder onderzocht kan worden is het gebruik van symbolen in plaats van kleuren voor de voorstelling van overstromingen.

In de enquête werd tevens de interactieve kaart van het AGIV “Watertoets en overstromingskaarten” voorgesteld aan de respondenten. De bruikbaarheid van deze kaart werd getest aan de hand van een aantal vragen. Daaruit bleek dat heel wat mensen problemen ondervonden bij het gebruiken van deze kaart. Vooral het gebruik van pop-ups zorgde voor moeilijkheden. Veel mensen wisten niet hoe ze pop-ups kunnen afzetten of hadden schrik om deze af te zetten. Het gebruik van pop-ups voor interactieve kaarten is dus af te raden. Opmerkelijk was ook dat respondenten die reeds ervaring hadden met interactieve kaarten significant minder problemen ondervonden bij het gebruiken van deze kaart. Dit wijst erop dat het nuttig zou zijn als het leren werken met interactieve kaarten opgenomen zou worden in het leerplan voor aardrijkskunde in het secundair onderwijs.

Uit dit alles kunnen we besluiten dat het belangrijk is dat de mensen die in risicogebieden wonen goed geïnformeerd worden en dat ze over duidelijke kaarten beschikken die op een eenvoudige manier begrijpbaar is voor iedereen. Dit artikel bevat enkele suggesties om de bruikbaarheid van bestaande en nieuwe kaarten te verbeteren.