Identiteit en herverdeling

Nationalisme bepaalt houding van Vlaamse jongeren over herverdeling

De invulling die Vlaamse jongeren geven aan hun nationale identiteit kan hun houding ten aanzien van welvaartsherverdeling voorspellen. Dat blijkt althans uit de masterproef Identiteit en herverdeling door Joost Vandoninck, student politieke wetenschappen aan de KU Leuven. In de masterproef werden de gegevens van 2307 Vlaamse 18-jarigen onderzocht. Uit de resultaten bleek dat Vlaamse jongeren die een etnische invulling geven aan hun nationale identiteit veel sterker welvaartsherverdeling afwijzen dan Vlaamse jongeren die hun nationale identiteit op een civiele manier omschrijven. Bovendien blijken Vlaamsgezinde jongeren eerder negatief en Belgischgezinde jongeren eerder positief te staan ten opzichte van herverdeling.

Op het eerste zicht lijkt het opzet van het onderzoek eigenaardig. Waarom zou je nationalisme in verband brengen met steun voor herverdeling?  De reden hiervoor werd aangereikt door een brede literatuur. Hierin wordt gewezen op het belang van etnische of culturele gelijkenissen voor welvaartsherverdeling. Deze gelijkenissen bevorderen gevoelens van samenhorigheid en vertrouwen tussen mensen. Een sterke identificatie met een nationale identiteit kan daarom de steun voor herverdeling versterken.

Echter, onze westerse landen worden steeds etnisch diverser. Kan de solidariteit behouden blijven in een multiculturele samenleving? Verschillende onderzoeken vermoeden dat dit moeilijker zal zijn. Zij tonen aan dat het draagvlak voor welvaartsherverdeling afneemt naarmate er meer immigranten in het Westen komen wonen.

Verschillende soorten nationalisme

Toch zou volgens sommige onderzoekers nationalisme ook in meer diverse samenlevingen de steun voor welvaartsherverdeling kunnen versterken. Canadese onderzoekers kwamen bijvoorbeeld tot de conclusie dat trotse Canadezen positiever staan ten opzichte van zowel immigranten als herverdeling dan hun minder nationalistische landgenoten.

Sluiten nationalisten dan niet per definitie andere bevolkingsgroepen uit van welvaartsherverdeling? Neen. De invulling van de nationale identiteit is volgens de Canadese onderzoekers cruciaal voor de relatie tussen nationalisme en steun voor herverdeling. Deze invulling kan exclusief of inclusief zijn. Exclusief nationalisten sluiten andere bevolkingsgroepen per definitie uit van welvaartsherverdeling. Inclusieve nationalisten niet.

In het onderzoek werd daarom een onderscheid gemaakt tussen etnisch en civiel nationalisme. Volgens etnische nationalisten behoren enkel mensen waarvan de voorouders ook in het land geboren zijn tot de nationale groep. Etnisch nationalisme is daarom exclusief. Civiele nationalisten vinden dat ook nieuwkomers tot een natie kunnen toetreden zolang zij zich houden aan een aantal voorwaarden, zoals de wetten respecteren en de taal leren. Civiel nationalisme is meer inclusief.

Etnisch en civiel nationalisme

Er werd een kwantitatieve analyse uitgevoerd op de gegevens van 2307 Vlaamse jongeren uit het zesde jaar secundair onderwijs. Deze gegevens werden bekomen via de antwoorden die de jongeren gaven op een vragenlijst: de Belgian Youth Survey 2008.

De resultaten tonen aan dat zowel instemming met etnisch als met civiel nationalisme bijdraagt tot een afwijzing van herverdeling. Echter, het effect van etnisch nationalisme op verminderde steun voor herverdeling is bijna viermaal sterker dan dat van civiel nationalisme.

Instemming met civiel nationalisme veroorzaakt bovendien niet vanzelf een afwijzing van herverdeling. De relatie tussen civiel nationalisme en negatieve herverdelingsattitudes wordt slechts veroorzaakt doordat civiele nationalisten neigen naar een meer negatieve beoordeling van immigranten. Civiele nationalisten vinden het namelijk belangrijk dat immigranten zich integreren door bijvoorbeeld de taal te leren en de wetten te respecteren. Als zij van mening zijn dat immigranten niet aan deze inburgeringsvoorwaarden voldoen, zullen civiele nationalisten immigranten ook negatiever beoordelen. Bijgevolg wijzen zij herverdeling met immigranten af.

Voor etnische nationalisten is een negatieve beoordeling van immigranten niet de enige reden waarom herverdeling wordt afgewezen. Hierin verschillen zij van civiele nationalisten. Ook het feit dat bepaalde welvaartsontvangers niet tot de eigen etnische groep behoren, los van hoe zij zich gedragen, is voor etnische nationalisten een reden om herverdeling af te wijzen.

Vlaamse en Belgische jongeren

Ten slotte werd in de masterproef ook nagegaan of jongeren die zich sterk Vlaming voelen en jongeren die zich vooral Belg voelen anders denken over herverdeling. Eerder onderzoekt stelt namelijk dat mensen de dominante invulling die bijvoorbeeld de media of politici geven aan een nationale identiteit zouden overnemen in hun eigen invulling van die identiteit.

De Vlaamse identiteit zou volgens een artikel door Billiet, Maddens en Beerten etnisch zijn en immigratie afwijzen. De Belgische zou eerder civiel zijn en positief staan ten opzichte van immigranten. Bijgevolg zou verondersteld kunnen worden dat Vlaamsgezinden negatiever staan tegenover herverdeling en Belgischgezinden meer positief.

De masterproef bevestigt deze veronderstellingen slechts gedeeltelijk. Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat Belgischgezindheid niet bijdraagt tot een meer etnische invulling van de identiteit en slechts een bescheiden invloed heeft op instemming met civiel nationalisme. Wel veroorzaakt Belgischgezindheid een meer positieve beoordeling van immigranten. Als gevolg daarvan draagt Belgischgezindheid lichtjes bij tot een verhoogde steun voor herverdeling.

De effecten van Vlaamsgezindheid op andere attitudes zijn telkens sterker dan die van Belgischgezindheid. Vlaamsgezindheid kan zowel een verhoogde instemming met etnisch nationalisme als een verhoogde instemming met civiel nationalisme veroorzaken. Bovendien staan Vlaamsgezinde jongeren meer negatief tegenover immigranten. Al deze effecten maken dat Vlaamsgezinde jongeren meer negatief staan ten opzichte van welvaartsherverdeling.

Conclusie

De resultaten van het onderzoek geven een interessant inzicht in de manier waarop jongeren hun politieke attitudes vormgeven. Opmerkelijk is dat houdingen omtrent nationale identiteit en immigranten een sterke invloed lijken te hebben op de houding van jongeren tegenover welvaartsherverdeling. Dit terwijl sociale klasse of opleidingsniveau – waarvan je eerder een invloed zou verwachten – de herverdelingsattitudes van de jongeren niet rechtstreeks leken te beïnvloeden. Vermoedelijk komt dit doordat de jongeren nog geen eigen klassenpositie verworven hebben.

Bovendien geeft het onderzoek een idee over hoe nationalisme de individuele attitudes van jongeren over herverdeling beïnvloedt. Het zijn deze jongeren die de toekomstige samenleving – waarin een stijgende diversiteit het draagvlak voor herverdeling mogelijk zal doen afnemen – moeten vormgeven.

Merk op dat op basis van het onderzoek enkel uitspraak kan worden gedaan over de invloed van nationalisme op individuele attitudes. Het zegt niets over de invloed van nationalisme op steun voor herverdeling in de samenleving als geheel. Eerder onderzoek geeft zelfs aan dat de maatschappijbrede invloed van nationalisme op steun voor herverdeling wel eens heel anders zou kunnen zijn dan de invloed van nationalisme op individuele houdingen.