Vlaanderen schandaalland. Politieke schandalen en de rol van de gedrukte pers.
Vlaanderen, politiek schandaalland
De tijd dat schandalen beperkt bleven tot sappige verhalen over bekende mediafiguren is definitief voorbij. Ook onze politici ontsnappen er niet langer aan. Meer zelfs, zij staan steeds vaker centraal bij zulke ophefmakende onthullingen. Dat blijkt uit de resultaten van een recent onderzoek, uitgevoerd door een student van de KU Leuven. Het onderzoek wijst uit dat er de jongste jaren meer en meer politieke schandalen in de Vlaamse geschreven nieuwsmedia zijn verschenen.
“Yves Leterme ontkent dat hij seks had met die vrouw”; “Ingrid Lieten blundert weer met mail”; “Karel De Gucht in aanvaring met fiscus”. Wie de krant leest of het nieuws online volgt, stuit geregeld op sensationele koppen rond politici. Dat is opmerkelijk. Daar waar publieke machthebbers vroeger onaantastbaar leken te zijn, worden ook zij tegenwoordig betrokken in de jacht op een goed verhaal. In dat opzicht vormen politieke schandalen een interessant mediafenomeen dat wetenschappelijke aandacht verdient.
Ook de onderzoekers Allern, Kantola, Pollack en Blach-Ørsten hebben dat ingezien. In 2012 publiceerden zij een toonaangevende studie. Daarin bestudeerden ze het voorkomen van politieke schandalen in vier Scandinavische landen – Noorwegen, Finland, Zweden en Denemarken –, en dat over een periode van 30 jaar. Zij kwamen tot de conclusie dat politieke schandalen steeds vaker opduiken in Scandinavië. In de jaren 1980 waren schandalen rond politici nog de uitzondering, maar sinds 2000 is hun aantal maar liefst verdrievoudigd. De onderzoekers stelden bovendien vast dat die schandalen niet beperkt bleven tot politieke misstappen. Meer en meer schandalen bleken verband te houden met persoonlijk wangedrag, los van het politieke ambt.
De vaststellingen van Allern en zijn collega’s leverden heel wat interessante inzichten op over de opkomst en de ontwikkeling van politieke schandalen, althans voor Scandinavië. Voor België daarentegen ontbrak dergelijk wetenschappelijk onderzoek. Maar daar is nu verandering in gekomen. Het Scandinavische onderzoek werd namelijk vertaald naar een Vlaamse context. Die Vlaamse studie wilde achterhalen of politieke schandalen ook bij ons vaker voorkomen.
De Vlaamse schandaalsituatie
Voor het onderzoek werden alle politieke schandalen verzameld die tussen 2002 en 2012 in Vlaanderen het nieuws hebben gehaald. Dat gebeurde aan de hand van een krantenanalyse. Twee kranten werden daarbij geanalyseerd, met name de kwaliteitskrant De Standaard en de meer populaire krant Het Laatste Nieuws. Wanneer beide kranten gedurende drie of meer opeenvolgende dagen over een politieke misstap berichtten, dan was er sprake van een politiek schandaal.
Het onderzoek wees uit dat politieke schandalen steeds vaker worden opgepikt door de Vlaamse kranten. Met name vanaf 2008 werd een opvallende trendbreuk waargenomen: vóór 2008 werden er jaarlijks één tot twee schandalen vastgesteld, na 2008 was dat aantal maar liefst verdubbeld.
Daarnaast bleken meer en meer schandalen voort te komen uit het privéleven van politieke figuren. Sinds 2008 werden er acht schandalen rond persoonlijke misstappen van politici geregistreerd, terwijl dat er daarvoor slechts drie waren. Dat geeft aan dat Vlaamse kranten steeds meer oog hebben voor het privéleven van politici.
Die vaststellingen wijzen erop dat de Vlaamse kranten een proces van tabloidisering of popularisering ondergaan. Dat houdt in dat zij meer aandacht schenken aan zacht nieuws, zoals human interestverhalen, populaire cultuur en sensationele nieuwsfeiten. Die verschuiving geldt zowel voor kwaliteitskranten als voor populaire kranten, die zich van nature al meer richten op zacht nieuws.
Et les francophones?
Politieke schandalen worden dus steeds vaker opgepikt door Vlaamse krantenredacties. Maar hoe zit dat precies bij hun Franstalige collega’s? Om dat te onderzoeken, werden twee Franstalige kranten bestudeerd, met name de kwaliteitskrant Le Soir en de populaire tegenhanger La Dernière Heure. Dat gebeurde over een periode van drie jaar, van 2010 tot 2012 – de periode waarin het aantal politieke schandalen aan Vlaamse kant fors was toegenomen.
Beide landsdelen bleken sterk van mekaar te verschillen wat schandaalberichtgeving betreft. Voor Franstalig België werd in de periode 2010-2012 slechts één politiek schandaal aangetroffen. In Vlaanderen daarentegen werden er in diezelfde periode maar liefst elf geregistreerd.
Dat opmerkelijke verschil geeft aan dat Vlaamse en Franstalige kranten op een andere manier met politieke schandalen omgaan. De Vlaamse media lijken meer oog te hebben voor schandaalnieuws. Zij deinzen er niet voor terug om het privéleven van politici in de openbaarheid te brengen. In dat opzicht leunen de Vlaamse kranten aan bij de Angelsaksische journalistieke cultuur, die sterk gericht is op persoonlijke verhalen. De Franstalige kranten volgen eerder het Franse model, dat een pak terughoudender is wat het privéleven van politici betreft.
Daarmee lijkt deze studie aan te tonen dat België niet alleen onderdak biedt aan twee grote taalgemeenschappen, maar ook aan twee verschillende mediaculturen.
De jacht is geopend
Heren en dames politici, u bent bij deze gewaarschuwd. Uw voorgangers bleven nog relatief bespaard van schandalen. U, daarentegen, leeft in een nieuwe tijd. Een tijd waarin uw doen en laten op de voet gevolgd wordt door de media, in hun zoektocht naar het volgende grote verhaal. Want hoe u het ook draait of keert: everybody loves a good story. In dat opzicht zijn de media uw grootste vriend, maar ook uw grootste vijand.
JIMMY DRIESEN
