Ethiopian Muslims in the Public Space of Addis Ababa since 1991
Ethiopische Moslims in de publieke ruimte van Addis Ababa sinds 1991
Het is vrijdag twaalf uur in Addis Ababa, de Ethiopische hoofdstad. Over een uurtje begint het vrijdagsgebed of Juma’a: het belangrijkste gebed van de week voor Moslims over heel de wereld. Ik bevind me in het stadscentrum en bezoek er de belangrijkste moskee: Anwar mosque. Daarvoor moet ik naar Merkato, volgens de Ethiopische bevolking de ‘grootste markt van Afrika’. Uit alle straatjes en steegjes stromen mensen naar de moskee om Juma’a bij te wonen. De gebedsruimte is echter al snel vol. Diegenen die binnen geen plaatsje hebben kunnen bemachtigen, zijn gedwongen om zich te begeven naar de ruimte rondom de moskee. Wanneer deze ook vol zit vullen de gelovigen de aanpalende straten; het verkeer wordt tegengehouden en de Moslims leggen hun gebedsmatje zij aan zij, van voetpad tot voetpad.
Het is één uur. Het anders zo drukke en rumoerige Merkato verstilt volledig, alsof de volumeknop omlaag gedraaid wordt. Dan loeit de stem van de Imam door de luidsprekers en overheerst de straten: het gebed is gestart. Geheel volgens hun traditie voeren de Moslims hun gebed uit met de citaties van de Koran door de Imam. Op bepaalde momenten reciteren de gelovigen woord voor woord, in koor, verzen uit de Koran. De honderden stemmen vullen de straten met galmende klanken. Na het gebed keert alles bruusk terug naar de normale gang van zaken: winkels gaan weer open, het verkeer wordt opnieuw doorgelaten en de commerciële activiteiten waarvoor Merkato bekend is, hernemen zich.
Mijn masterproef gaat na hoe de positie van Ethiopische Moslims in de publieke ruimte van Addis Ababa er vandaag uitziet, hoe deze de voorbije 23 jaar evolueerde en welke effect verscheidene gebeurtenissen en actoren hierop gehad hebben. Mijn onderzoek besteedt aandacht aan verschillende conflicten tussen Moslims en Christenen alsook tussen Moslims en de regering. Religieuze expressie staat centraal om de aanwezigheid van Islam waar te nemen in de publieke ruimte.
De alledaagse gebeurtenissen en problemen die beschreven worden in mijn scriptie liggen minder ver van ons bed als men denkt. In Ethiopië, net als in België, bestaan er discussies over het verbieden van de Hijab (hoofddoek) in publieke instellingen en scholen. De groeiende aanwezigheid van Islam in Ethiopië is een zorg voor zowel de regering, als voor de niet-moslims: ook deze problematiek speelt in België. Andere actuele discussies met betrekking tot Moslimterrorisme en extremisme, zijn mondiaal. Denk maar aan de huidige kwestie van de Belgische Syriëstrijders, de opkomst van de islamitische staat( IS), enzovoort. De problemen die zich opdringen in Ethiopië zijn problemen die over heel de wereld voorkomen. Mijn masterproef legt hier de nadruk op door middel van de theorieën van Doreen Massey en andere wetenschappers. Zij beschouwen de publieke ruimte en plaats als creaties van zowel lokale als globale actoren, trends en invloeden.
Islam in Ethiopië is zo oud als de Islam zelf.[1] Toen de profeet Mohammed met zijn volgelingen moest vluchten vanuit Mekka naar Medina (Hijra) stuurde hij een kleine groep naar Aksum (vandaag gelegen binnen het Ethiopisch territorium). Het is geweten dat hij deze groep een goede ontvangst en een tolerante vorst beloofde en zo geschiedde het[2]. Islam is dus een actief deel van de Ethiopische geschiedenis. Toch staat Ethiopië bekend als een Christelijk eiland in een zee van heidenen en Moslims.[3] In de loop van de geschiedenis is de Ethiopische Moslim onderworpen aan discriminatie en werd hij behandeld als tweederangsburger door de leiders van de Ethiopisch Orthodoxe Kerk en Christelijke heersers.
Voor het eerst leek hier verandering in te komen in 1991: een nieuwe regering (EPRDF) nam de macht en garandeerde etnische en religieuze tolerantie en gelijkheid. Dit heeft een enorme invloed gehad op de positie van Moslims in Ethiopië en meer specifiek op hun positie in de publieke ruimte. Talloze nieuwe moskeeën werden gebouwd en nieuwe instellingen kregen legaliteit. Ondanks deze voordelen heb ik in mijn thesis aangetoond dat er een groot verschil is tussen woord en daad. Daarbovenop wordt het duidelijk dat de houding van de regering ten opzichte van Moslims sterk aan het veranderen is. Dit blijkt uit de “anti-terror law”, de door de regering geïntroduceerde al-Ahbash en het incident in en rond het Anwolia college. En meer specifiek uit het hardnekkig optreden van de regering in deze gevallen.
De nadruk binnen mijn scriptie ligt op het conflict tussen de EPRDF, de partij die reeds 23 jaar aan de macht is, en Ethiopische Moslims, dit voornamelijk in relatie tot de publieke ruimte maar ook op sociaal-politiek vlak. De nadruk wordt gelegd op de invloed van het globale op het lokale en omgekeerd. De Ethiopische regering, bijvoorbeeld, is sinds 2001 sterk beïnvloed door de Verenigde Staten. De VS leidt de “War on terror”; zoals geweten is dit discours vooral gefocust op de dreiging van Islamitische ‘extremistische’ actoren. Dit discours is gedurende de voorbije 23 jaar sterk overgenomen door de Ethiopische regering.
Om echter de positie van Moslims in de publieke ruimte volledig te begrijpen moeten ook andere actoren en evenementen aangekaart worden: de Moslimgemeenschappen zelf, de Ethiopisch Orthodoxe Kerk, het Midden-Oosten en andere landen en actoren aanwezig in de hoorn van Afrika. Het zijn de conflicten tussen al deze actoren die verantwoordelijk zijn voor de formatie van de publieke ruimte in Addis Ababa.
De positie van Moslims in de publieke ruimte heeft een enorme transformatie gemaakt na 1991. Deze transformatie heeft voor veel nieuwe mogelijkheden gezorgd, maar ook voor nieuwe problemen en conflicten. Één van de autoriteiten op het onderwerp stelt: “The construction of almost all the major mosques in Addis Ababa (and those elsewhere in the country) was invariably preceded by opposition from the Christian residents and churches of the areas in which the mosques were intended to be built and by a protracted legal battle with the government(EPRDF)[…].”[4]
[1] Feyissa Dori, Dereje. “The potential for and signs of religious radicalization in Ethiopia”. Addis Ababa, 2011, p. 45.
[2] Hussein, Ahmed. “Reflections on Historical and Contemporary Islam in Ethiopia and Somalia: A comparative and contrastive overview”. in: Journal of Ethiopian studies, Vol. 40, 2007, 10.
[3] Hussein, Ahmed. “Reflections on Historical and Contemporary Islam in Ethiopia and Somalia: A comparative and contrastive overview”. in: Journal of Ethiopian studies, Vol. 40, 2007, 14.
[4] Hussein, Ahmed. “Reflections on Historical and Contemporary Islam in Ethiopia and Somalia: A comparative and contrastive overview”. in: Journal of Ethiopian studies, Vol. 40, 2007, 9.
