Het juridisch statuut van virtuele munteenheden - Bitcoin's pragmatic legal vacuum

Bitcoin: toonaangevende schaduwmunt?

De jongste jaren zetten bedrijven uit de deeleconomie de toon. Denk daarbij maar aan taxidienst Uber of hotel-aan-huisplatform AirBNB. In de financiële sector heeft vooral virtuele munteenheid Bitcoin zich laten opmerken. Zelfs grootbanken volgen sinds kort deze technologie op de voet. Het jonge concept roept echter meer vragen op dan antwoorden, met als gevolg dat juristen en wetgevers wereldwijd met de handen in het haar zitten.

Wat is Bitcoin?
In essentie vormt Bitcoin een virtuele munt die als betaalmiddel gebruikt kan worden. Conceptueel berust het systeem op een peer-to-peer netwerk waarbij een computeralgoritme alle transacties ondersteunt. Men kan bitcoins verkrijgen via aankoop of door te mijnen (i.e. door transacties te verifiëren, waarvoor men beloond wordt). Door het gebrek aan uitgever of toezichthouder spreekt men van een gedecentraliseerd systeem. Iedere gebruiker heeft toegang tot de open source code die aan Bitcoin ten grondslag ligt. Even belangrijk is dat het publiek inzicht krijgt in de Blockchain. Dat is het grootboek waarin alle bitcointransacties wereldwijd worden geregistreerd met (gecodeerde) vermelding van verzender en ontvanger, alsook omvang en datum van uitvoering.

Bitcoin in de deeleconomie
Bitcoin ontstond hoofdzakelijk uit de ontevredenheid over de gang van zaken in de financiële wereld anno 2008. De gedecentraliseerde opstelling laat toe om betalingen te doen of geld te beheren zonder dat daar een bank of overheid bij komt kijken. Daarenboven remedieert Bitcoin, kenmerkend voor de deeleconomie, aan hinderlijke inefficiënties. Traditionele transacties tussen zichtrekeningen kunnen dagen duren, terwijl een Bitcointransactie vaak slechts minuten vergt. Tevens kunnen transactiekosten bij klassieke betalingen hoog oplopen. Voor Bitcoin zijn deze quasi-onbestaande.

Anderzijds heeft Bitcoin, net omdat het gedragen wordt door haar gebruikersgemeenschap, geen rechtspersoonlijkheid. De afwezigheid van een centraal aanspreekpunt vormt een significant probleem. Het aanpakken van peer-to-peer netwerken plaatst overheden voor grote praktische moeilijkheden. In het geval van Bitcoin is het onmogelijk om iedere gebruiker bepaalde transparantieverplichtingen op te leggen.

Dat toont zich onder andere in de BTW-vrijstelling die de sector kreeg vanwege de Belgische overheid. De betalingsmogelijkheden in ons land nemen overigens stilaan toe. In heel België kun je online eten bestellen met Bitcoin en in Ichtegem kun je er mee naar de huisarts.

Beslag en verbeurdverklaring
Bitcoin wordt er vaak (niet geheel onterecht) van beschuldigd online financiering van drugs en terrorisme te vergemakkelijken. Dergelijk gevaar moet kunnen worden aangepakt. Vanuit een praktische insteek stelt zich dan de vraag of er beslag gelegd kan worden op bitcoins. Het simpele antwoord op die vraag is ja, omdat zij een vermogensbestanddeel uitmaken en zo voor roerend beslag vatbaar zijn. De uitvoering is echter minder evident: in principe heeft niemand anders dan de eigenaar toegang heeft tot zijn Bitcoinvermogen.

Bij inbeslagname van tegoeden op een klassieke zichtrekening kan men beroep doen op de al dan niet bereidwillige medewerking van de bank die het geld in kwestie beheert. Zulke mogelijkheid bestaat niet bij Bitcoin. Daar heeft men steeds de persoonlijke inloggegevens nodig om als enige toegang te krijgen tot de gecodeerde portefeuille. Recent werd een wetsontwerp opgesteld dat van België de eerste EU-lidstaat moet maken met een adequate wettelijke regeling voor deze problematiek.

EU andermaal verdeeld

De centrale vraag is of virtuele munteenheden een plaats hebben binnen bestaande wetgeving. Vooral in Europees financieel recht doet deze discussie stof opwaaien. Een goed voorbeeld vormt het debat omtrent de toepasselijkheid  van wetten inzake financiële instrumenten of betalingsdiensten. Indien men deze aanvaardt, kan een overheid transparantie vereisen van bepaalde spelers en de bescherming van consumenten aanzienlijk vergroten.

De Europese Bankenautoriteit (EBA) en Europese Centrale Bank (ECB) willen hier echter niet van weten. Zij worden daarin bijgetreden door bijna alle EU-lidstaten. De afwijzende houding die de meerderheid van de betrokken landen aanneemt, resulteert in een juridisch vacuüm waar niemand bij gebaat is. Slechts drie landen reageren progressiever.

Ten eerste is Duitsland de enige lidstaat met een kader voor Bitcoin. Strenge financiële voorschriften maken het niet makkelijk voor een jonge sector om zich te ontwikkelen, maar een groot voordeel is dat men weet waar men aan toe is. Ten tweede gaf Frankrijk de mogelijkheid aan een bitcoinwisselkantoor om zich te verbinden met een bestaande bank. Zo vallen beiden onder het bestaande toezicht en worden rekeningen van klanten gewaarborgd. Dit is een unicum in Europa en een toonbeeld van consumentenbescherming.

Tot slot nam ook het Verenigd Koninkrijk een belangrijke stap in de goede richting door bitcoinwisselkantoren aan de nationale anti-witwasregulering te onderwerpen. Met Londen als financiële hoofdstad van het continent willen de Britten vooraan meespelen bij elke ontwikkeling in de sector. Dit resulteerde in het vrijmaken van £10 miljoen pond overheidsgeld voor onderzoek omtrent Bitcoin.

Het echte potentieel
De uitvinding van een nieuw betaalmiddel is volgens velen echter niet de grootste meerwaarde van Bitcoin. Het baanbrekende potentieel schuilt namelijk in de ondersteunende technologie: de Blockchain. Dat computeralgoritme vormt een ketting die bestaat uit de geschiedenis van alle transacties die met Bitcoin gevoerd werden.

Mondiale banken zijn reeds enige tijd bezig met onderzoeken hoe zij dit systeem naar het klassieke bankieren kunnen kopiëren om daar te remediëren aan de genoemde inefficiënties. J.P Morgan, Santander en Barclays zijn enkele bekende namen die heil zien in deze kruisbestuiving. Welke toepassingen precies bedoeld worden, is voorlopig publiek geheim. Er blijkt consensus te bestaan over het feit dat de transacties sneller en transparanter kunnen verlopen wanneer de huidige bancaire processen worden vervangen door een protocol dat automatisch een chronologisch logboek bijhoudt. Tevens zou zo’n omschakeling de infrastructuurkosten van grootbanken aanzienlijk kunnen verlagen.

Besluit
Een onderzoeker noteerde recent omtrent de opkomst van de deeleconomie: “Many believe that tech is the solution to all ills and that government is just an annoyance that still lacks an algorithm”. Ook de financiële sector ontsnapt zeker niet aan deze evolutie.

Bitcoin lijdt momenteel nog aan te veel kinderziektes om werkelijk door te breken maar toch vertonen het concept en zeker de achterliggende technologie een bijzonder potentieel. Een wetgever loopt noodgedwongen achter de feiten aan. De overheid die echter te lang passief toekijkt, dreigt bij een nakende fintech-revolutie wel erg ver achterop te hinken.