Involve me and I learn. Een verkennend onderzoek naar interactieve visualisatie van oorlogsberichtgeving en engagement bij het publiek.

Innovatief bericht geven over oorlog: omgaan met een vermoeid lezerspubliek.

Het romantische beeld van een journalist die de wijde wereld in trekt op zoek naar verhalen wordt steeds meer gerekend tot het verleden. Nochtans hoeft dit niet per se te leiden tot een daling in de kwaliteit van een nieuwsproduct. Integendeel, het huidige informatielandschap heeft nog nooit zoveel mogelijkheden geboden. Hoe kan een journalist die nieuwe mogelijkheden op zo’n manier benutten, dat hij opnieuw een boeiend, duidelijk en interactief verhaal kan brengen? En kan dat leiden tot een meer geëngageerde burger, die blijvend onder de indruk is van wat hij of zij leest?

Berichten over oorlog is geen gemakkelijke taak. Berichtgeving over oorlog begrijpen, is dat ook niet.Door een overvloed aan repetitieve, stereotype en onvolledige oorlogsberichtgeving, is het publiek slecht en onvolledig geïnformeerd en wordt het uitgeput. Dat leidt tot een burger die bevooroordeeld is, amper nog enig engagement vertoont tegenover conflicten en lijdt aan compassion fatigue: hij kan het niet meer opbrengen om medelijden te hebben.

Verslaggeving over oorlog heeft nood aan opfrissing, waardoor zowel de attitude als de mate van interesse bij het publiek kan veranderen. En dat is heel wenselijk aangezien de basis van de slechtere kwaliteit van het nieuws - commercialisering, centralisering en sensationalisering van media - nog dieper en ogenschijnlijk nog meer onomkeerbaar geworteld zit in het huidige medialandschap.

Information Overload

Nieuwe en opwindende mogelijkheden vinden we terug bij de Open Data beweging. Die beweging pleit voor een meer transparante en democratische manier van informatieverspreiding. Verschillende soorten informatie zoals wetenschappelijke, financiële, statistische en overheidsdata worden beschikbaar en toegankelijk gemaakt voor iedereen die daarin geïnteresseerd is. Het is een project dat steunt op de bijdrage van zowel regeringen als bedrijven als gewone burgers. Via het internet kan er immers enorm veel informatie verspreid worden. Enkel: je moet weten hoe je er mee om gaat en hoe je het vertaalt.

Wanneer een journalist uit die data een verhaal destilleert voor een lezer, spreken we van datajournalistiek. Aangezien die data vaak enorm abstract en onoverzichtelijk zijn – denk aan ellenlange exceldocumenten met bevolkings- of geografische gegevens, moet de gevonden informatie op een zo duidelijk mogelijke manier worden weergegeven. Een overload aan informatie zorgt er immers vaak voor dat het publiek afhaakt. De grote hoeveelheid data zou niet mogen afschrikken, maar zou daarentegen ten volle benut moeten worden. ‘Overload’ heeft dan ook een negatieve connotatie. Als het goed gebruikt, verwerkt en gepresenteerd wordt kan de grote hoeveelheid informatie een echte rijkdom zijn.

Het oog wil ook wat

Hier duikt datavisualisatie op in het verhaal. Datavisualisatie is een techniek om grote hoeveelheden van complexe informatie op een zo efficiënt en duidelijk mogelijke manier visueel weer te geven. Denk bijvoorbeeld aan een wereldkaart waarbij een legende aangeeft hoe hoog het bevolkingsaantal op een bepaalde plaats is. Dat is een eenvoudig voorbeeld, maar de verdere mogelijkheden zijn eindeloos.

Informatievisualisaties worden in Belgische media hier en daar al toegepast, maar er is nog steeds weinig begrip over hoe effectief visuele en interactieve features helpen bij het bevorderen van dialoog en engagement bij het publiek en ook vanuit het professionele veld groeit de vraag naar onderzoek hierover. Zeker het Belgische publiek is nog niet gewend aan het opduiken van zo’n visuele weergave van informatie in zijn gebruikelijk mediakanaal.

Interactief en abstract

De vraag die we ons hierbij stellen is hoe redacties bepaalde slechte kenmerken en denkfouten uit klassieke journalistiek kunnen vermijden door informatievisualisaties toe te voegen.

Informatievisualisatie kan oorlogsberichtgeving om te beginnen op een duidelijkere manier weergeven door complexe informatie schematisch te bundelen tot een overzicht, bijvoorbeeld via een tijdlijn of een kaart. Een publiek dat begrijpt en onthoudt wat er gaande is, is minder gedemotiveerd en gefrustreerd en zal in de toekomst meer geneigd zijn om de berichtgeving over een conflict te blijven volgen.

Een overzicht biedt het publiek ook de kans om informatie beter te vergelijken, waardoor etnocentrisch denken, dat het resultaat is van een te grote focus op het eigen land, vermeden kan worden. Informatievisualisatie kan ook gebruik maken van interactiviteit. Het zorgt er voor dat minder actieve nieuwsconsumenten basisinformatie snel kunnen opnemen en dat actievere nieuwsconsumenten, indien gewenst, steeds meer in detail kunnen gaan. De keuze ligt bij de lezer. Het publiek houdt zich ook veel actiever, intenser en langer bezig met de informatie: het gaat een engagement aan om de informatie te begrijpen.

Ook wordt de informatie in een visualisatie geabstraheerd, waardoor informatie op een economische, eenvoudige en objectieve manier wordt gedeeld.

Geen sluitend verhaal

Door het lezerspubliek een groot aandeel te geven in de interpretatie van de informatie, geef je hen veel macht waardoor de mogelijkheid bestaat dat het de verkeerde conclusies trekt. De informatie kan ook te simplistisch en te stereotiep voorgesteld worden door ze te abstraheren. Aangezien visuele informatie een heel grote impact kan hebben op het publiek, legt dit een nog grotere verantwoordelijkheid bij de nieuwsmedia.

Dit artikel is dan ook geen pleidooi om klassieke journalistiek op te doeken. Niet elk journalistiek product heeft baat bij visualisatie en in de toekomst zal er kritisch nagedacht moeten worden of visualisatie al dan niet moet toegepast worden. Wanneer een journalistiek product wel gebaat is bij visualisatie, wil dat nog niet zeggen dat het een kwaliteitsvolle visualisatie is. Net zoals een gewone journalist de rol van gatekeeper heeft, kan een datajournalist/ontwerper ook kiezen welke informatie hij weergeeft of welke informatie hij verdoezelt. Dit neemt niet weg dat datajournalistiek en datavisualisaties in de toekomst een prominentere plek op de redactie zouden moeten krijgen, maar er zal kritisch en doordacht naar gehandeld moeten worden en het profiel van de journalist zal mee moeten evolueren.

Bijlage: voorbeeld van een informatievisualisatie, gebruikt tijdens de focusgroepgesprekken om de discussie te starten.

­­­