The reality of reality datingshows: ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’?

Het lijkt wel een sprookje: op het einde van de laatste aflevering van de Vlaamse datingshow ‘De Bachelor’ (2011) neemt Bachelor Jeoffrey zijn uitverkoren Shari in zijn armen en loopt met haar hun toekomst tegemoet. Meteen beginnen de speculaties bij de kijkers thuis: zouden ze samenblijven of niet? Houdt hun geluk stand nadat ze beiden de wereld van reality-televisie inruilen voor de échte wereld? Met een relatie die zo perfect lijkt op het scherm kan dat geen probleem zijn. Of toch?

Liefde en romantiek in de media: ‘fake news’?

Iedereen heeft ooit al eens, zij het per toeval tijdens het zappen, vijf minuten van een datingprogramma opgevangen. Want of je nu liefhebber of criticaster van het genre bent, om zijn populariteit kan je niet heen. Hoewel hoofdzakelijk Amerikaanse datingprogramma’s internationale bekendheid vergaren, blijken ook Vlaamse datingshows erg in trek, met kijkcijfers die oplopen tot 1 miljoen en heel wat nieuwe formats.

Ondanks, of misschien net omwille van, deze populariteit oogsten datingshows vaak kritiek van academici. Zij bestempelen de representatie van liefde in dergelijke content als ‘utopisch’ en ‘onrealistisch’. Zo zou de focus te veel liggen op de eerste verliefdheid terwijl men de tijd en moeite die geïnvesteerd worden in een alledaagse relatie volledig miskent. Enkelen waarschuwen ook voor idealistische verwachtingen omtrent relaties bij mensen die vaak op dergelijke programma’s afstemmen.

Reality datingshows: ‘een sprookje voor volwassenen’

Met een dergelijke populariteit bij het, hoofdzakelijk vrouwelijke, publiek, kunnen we ons afvragen welke succesformule schuilgaat achter datingshows. Deze studie ging dit na voor zes Vlaamse datingshows via narratieve analyse[1] en kwam bij de creatie van een sprookjesnarratief terecht als voornaamste strategie. Dit sprookjesnarratief wekt een hyperromantische en magische sfeer op rond het programma door in te spelen op elementen die traditioneel aan sprookjes gelinkt zijn. Denk aan opnames op exclusieve locaties, dates waarin luxe, romantiek en schoonheid centraal staan, herhaaldelijke referenties naar ‘droomprins’, ‘prinsessenjurken’ en ‘het sprookjeshuwelijk’, etc. Maar het gaat verder dan dat: het vertonen van traditionele genderrollen en het ondersteunen van heteronormativiteit[2] gebeurde in deze shows onder het mom van ‘een sprookje voor volwassenen’ te willen zijn.

Zo kwam onder meer het schoonheidsideaal aan bod bij zowel mannen als vrouwen, en waren ook andere gendergerelateerde idealen uit sprookjes aanwezig: de vrouw als slachtoffer tegenover de man als haar redder in nood (of zoals je wil: ‘prins op het witte paard’); de passieve vrouw met haar drang naar het huwelijk tegenover de man als actieve avonturier; de kwetsbare, deugdzame vrouw tegenover de man als gentleman die haar luxe en rijkdom kan bieden; en nog tal van andere genderstereotypen die we als kind via sprookjes hebben meegekregen. Naast deze typologieën waren ook sprookjesthema’s zoals ‘liefde overwint alles’, ‘de ware liefde’, ‘liefde op het eerste zicht’ en ‘ze leefden nog lang en gelukkig’ doorheen het genre verweven.

Het naar voren schuiven van deze thema’s wekte niet alleen nostalgische verwachtingen op bij het publiek, maar stimuleerde ook romantische gevoelens bij de kandidaten. Het feit dat het merendeel van deze ‘datingshowrelaties’ niet stand hield, bewijst dat ook de participanten zich in het sprookje lieten vangen. Volgende quote van de winnares van datingshow ‘Olivier de Rijke’ (2003) illustreert dit: "Je valt van het sprookje ineens terug in de realiteit he, dat was efkes wennen. Mijn eigen goed laten doen in het sprookje, dus de realiteit komt dan wel twee keer zo hard aan".  

Trendbreuk: ‘wij zijn geen datingshow’

De visie op liefde en de ideale partner in bovengenoemd sprookjesnarratief strookt niet met de dagelijkse realiteit, zoveel is duidelijk. Dit kan mogelijks aanleiding geven tot heel wat gezucht, gepuf en ooggerol bij kijkers. Maar niet getreurd, want er lijkt verandering op til te zijn in het genre. Zo merkten we in deze studie een recente trend op waarbij datingshows trachten af te stappen van hun ‘onrealistische’ reputatie door sprookjeselementen te vermijden of te ontkrachten. Zo ging men onder meer het idee van liefde op het eerste zicht alsook het schoonheidsideaal in twijfel trekken. Men besteedde ook meer aandacht aan welke factoren een goede basis vormen voor een lange termijnrelatie in plaats van louter te focussen op die eerste kriebels.

Opmerkelijk was dat deze programma’s niet als ‘datingshows’ benoemd wilden worden. Men wierp zich op als ‘sociaal experiment’ of ‘hulpmiddel voor alleenstaanden’ en trok de kaart van het alledaagse en sociale wetenschap als alternatief narratief voor het sprookjesnarratief in de klassiekere, eerder Amerikaans geïnspireerde formats. Door een beroep te doen op experten en dates gebaseerd op het dagdagelijkse leven hoopten deze reality datingprogramma’s meer de realiteit van het datingproces te benaderen. Deze breuk met het magische en zeemzoete karakter van hun voorgangers, konden we dan ook aanschouwen als een poging om meer geloofwaardigheid te verkrijgen ten aanzien van het publiek.

The End

Enkele weken na de finale aflevering van ‘De Bachelor’ verkondigde Shari het volgende in een interview over haar huidig contact met Jeoffrey: "Wij zijn absoluut geen koppel. We zijn dat nooit echt geweest. Als je drie weken met één man op een prachtig eiland zit, is het gemakkelijk gevoelens te krijgen voor iemand. Er wordt dan wel gekust, maar ook niet meer dan dat.". Daarmee verdween de hoop van trouwe ‘De Bachelor’-kijkers dat het sprookje had standgehouden.

Maar ondanks dat aan alle sprookjes een eind komt, lijkt het succes van datingshows niet snel af te nemen. Bovengenoemde recente trendbreuk, met programma’s die meer realisme nastreven dan hun idealistische voorlopers, is daar het voornaamste voorbeeld van. Hierbij komt men wellicht tegemoet aan een veranderende mentaliteit in de maatschappij omtrent romantiek en daten. Waar datingshows met het sprookjesnarratief een eerder patriarchale[3] vorm van liefde gingen promoten en ondersteunen, vielen deze vernieuwende programma’s veel minder terug op stereotypering. Niet alle kandidaten leven dan misschien ‘nog lang en gelukkig’, het format blijft zich steeds verder ontwikkelen en zal hoogstwaarschijnlijk niet snel uit het medialandschap verdwijnen.

[1] Aan de term ‘narratief’ worden heel wat verschillende betekenissen toegekend maar in het algemeen heeft het betrekking op een verhaal verteld vanuit een bepaald perspectief, met oog voor de tijd en ruimte waarin bepaalde handelingen elkaar opvolgen, alsook voor de verschillende personages en hun onderlinge relaties en waarin tenslotte een bepaald plot aanwezig is. Met behulp van narratieve ‘storytelling’ proberen mensen bovendien  een verhaal te creëren om zo betekenis te geven aan zichzelf en de wereld om zich heen. Men kan dan ook ‘narratieve analyse’ uitvoeren om zo bepaalde maatschappelijke rollen en idealen trachten bloot te leggen.

[2] Onder ‘heteronormativiteit’ veronderstelt men dat de heteroseksuele relatie de norm of standaard is in de maatschappij. Deze vorm van liefde en seksuele voorkeur wordt door diezelfde maatschappij dan ook genormaliseerd en geïnstitutionaliseerd. Een dergelijke normalisering kan bijvoorbeeld door middel van de populaire cultuur in de hand gewerkt worden, wat we ook in de Vlaamse datingshows terugvonden.

[3] ‘Patriarchaal’ is afgeleid van het begrip patriarchaat: een samenlevingsvorm waarbij vaders, of meer algemeen mannen, de bovenhand hebben. Dit houdt een rigide onderdrukkingssysteem in van genderongelijkheid waarbij men grofweg slechts twee hokjes voorziet: dominante mannen en ondergeschikte vrouwen. Alles wat afwijkt van deze norm zal dus als onwenselijk beschouwd worden.