Leven in een park: onderzoek en ontwerp vanuit de open ruimte

De Vlaamse baksteen in de maag blijkt moeilijk verteerbaar. Dagelijks verliest het verkaveld Vlaanderen zes hectare aan open ruimte en staat hiermee aan kop binnen Europa. Kritische stemmen bestempelen het individueel wonen als crimineel en aanschouwen compact wonen als de enige oplossing. De gevolgen voor onze maatschappij zijn alleszins voelbaar. In dit onderzoek wordt deze kwestie aangekaart in de oostelijke stadsrand van Gent. We zetten de kostbare open ruimte in als speler om veranderingen teweeg te brengen. Een meer symbiotische relatie met het landschap wordt nagestreefd en geformuleerd als leven in een park.

Luchtfoto van het onderzoeksgebied

Een parasitair landschap

Bijna veertig procent van het Vlaamse woningpakket bestaat uit individuele open woningen. Het motto van ‘huisje, tuintje, kindje’ heeft zijn weerslag gekregen op het Vlaamse landschap en heeft zich diep genesteld in de vezels van onze samenleving. Het is een haast blinde bouwwoede waarbij er in het verleden niet meer gekeken werd of het wel zo verstandig was om op sommige plaatsen te gaan wonen. Het woonlandschap heeft zich verspreid over het ganse grondgebied, ook pal in overstromingszones. Het geliefde platteland kent een parasitair karakter.

De problemen zijn ondertussen gekend en vormen dagelijkse gespreksonderwerpen in verschillende maatschappelijke debatten. Congestie van het wegennet, slechte luchtkwaliteit, vervallen infrastructuur, overstromingen, daling van landbouwgrond… Ze vormen allen urgente kwesties die over verschillende disciplines heen gaan. Het is de taak van de stadsontwerper, de architect en de stedenbouwer om een brede visie voor de toekomst te creëren die al deze disciplines aanraakt. Het landschap wordt in deze studie gezien als een ontwerpopdracht. De analyse die hieromtrent wordt gemaakt, wordt in het vakjargon ontwerpend onderzoek genoemd. Het is een methode die in deze scriptie voluit wordt ingezet om een visie voor te toekomst voor te stellen.

Een sprong in de tijd: bebouwing in 1970 en in 2018

Een typisch atypisch gebied

Hoewel het onderzoeksgebied een typische stukje Vlaanderen toont, zijn er een aantal bijzondere kenmerken terug te vinden. We richten ons op het oosten van Gent, waar zich de natuurgebieden van de Gentbrugse Meersen en de Damvallei bevinden. Het gebied wordt doorsneden door een oude Scheldearm en de E17. Rond deze snelweg heerst er een debat op zich. Het knippen van de snelweg tussen de verkeerswisselaars in Destelbergen en in Zwijnaarde staat ter discussie en vormt één van de triggers om specifiek dit gebied intensief te analyseren.

Het gaat hier niet zomaar over een monofunctioneel woongebied, een label dat maar al te vaak wordt gegeven aan de twintigste-eeuwse stadsrand. Een complexe combinatie aan verhalen, anekdotes en eigenaardigheden zijn in dit gebied terug te vinden. De mogelijkheid bestaat om ideeën te ontwikkelen voor een duurzame toekomst.

Een anekdotische kaart van het gebied

Sleutels voor de toekomst

Het onderzochte natuurgebied wordt in deze thesis uitgetekend tot een metropolitaan park. We kunnen namelijk naar Vlaanderen kijken als één grote metropool. In eerste instantie wordt er waarschijnlijk eerder gedacht aan New York of Londen wanneer de term metropool valt. Hoog rijzende gebouwen waar al het wonen, werken en leven compact gebeurt. Het verstedelijkt Vlaanderen kan gezien worden als een horizontaal uitgespreide metropool, één groot, stedelijk netwerk.

De open ruimte die terug te vinden is in het oosten van Gent wordt ingezet om de urgente maatschappelijke kwesties te hanteren. We spreken niet zomaar over een park, maar plakken er de term metropolitaan aan vast. Zo bekomen we een park dat meer is dan alleen een natuurgebied. Wie woont in of langs de contouren zal nieuwe voorwaarden krijgen om te wonen in een kostbaar landschap. De criminele status van het vrijstaand wonen wordt zo aan de kaak gesteld. Het metropolitaan park wordt de sleutelspeler in dit verhaal.

Groen, water en overstroming

De kwesties aankaarten

Er kan eindeloos gepalaverd worden over de toekomst van het woonlandschap in Vlaanderen. In dit onderzoek wordt er volop ingezet op het visualiseren van de huidige toestand. Ook het vormgeven van een duurzame toekomst gebeurt door het maken van kaarten. Door te experimenteren met verschillende methodieken kunnen allerhande transformaties onderzocht worden. Ze zoeken een manier om de huidige situatie om te laten kantelen tot een metropolitaan park. Dit ontwerpend onderzoek wordt in de thesis gestructureerd door met drie thema’s te werken die inspelen op het waterbeleid, de circulaire afvalverwerking en de mobiliteit die in dergelijk park mogelijk is.

Het belang van het meersengebied wordt erkend. Er wordt ruimte aan water gegeven om piekregens en periodes van droogte beter op te vangen. Een dens weefsel aan grachten en natte zones komt tevoorschijn in het metropolitaan park. De lage woondensiteit biedt hierbij verschillende mogelijkheden, die in deze thesis gevisualiseerd worden. De achtertuin kan gebruikt worden om aan lokale waterzuivering te doen, waardoor een afkoppeling van het rioleringsnet mogelijk wordt. Daarnaast kunnen de nieuwe waterlopen ingezet worden om water te zuiveren aan de hand van rietvelden. Het metropolitaan park geeft de kans om afvalstoffen te gebruiken als grondstoffen in een nieuwe biomassacentrale. Het park zelf en het wonen kunnen bijdragen tot een energielandschap. Tot slot dient mobiliteit in dergelijk gebied herdacht te worden. Het ontharden van wegen, het uitbouwen van een fietsnetwerk en het omvormen van het openbaar vervoersnet zijn belangrijke elementen om de weg naar een duurzame toekomst in te slaan.

Door specifieke voorwaarden op te leggen wordt een maatschappelijke last getransformeerd tot een project voor een betere toekomst. Met deze verantwoordelijkheid verkrijgen de bewoner en de gebruiker van het metropolitaan park een prachtig landschap.

Nieuwe grachten in het landschap

Leven in het metropolitaan park

Ons geliefde platteland, de open ruimte van de Vlaamse velden, dient beschermd te worden.

Door te werken vanuit die open ruimte geven we plaats om de huidige problematieken te transformeren. In deze scriptie wordt er een alternatief verhaal getoond naast de mantra van het compact wonen. Met behulp van het metropolitaan park wordt het zogenaamd crimineel woonpatroon omgebouwd tot een duurzaam landschap waar we allemaal voordeel uit halen. Zoals Brel het zou zeggen: dan juicht mijn land, mijn vlakke land.

Meer ruimte voor water: een toekomstbeeld van de Gentse stadsrand