Hoe is de sociale mix verdeeld bij de reconversie van oude havengebieden?

(Jacht)havens heb ik altijd al een boeiende plek gevonden om te vertoeven. Hoe mijn interesse hierin is ontstaan is voor mezelf nog wat onduidelijk. Denkelijk heb ik dit van thuis uit meegekregen. Mijn vader heeft altijd al in de maritieme sector gewerkt. Doorheen de jaren kreeg hij dan ook heel wat interessante boeken mee naar huis over de haven van Antwerpen. Sinds de opleiding Vastgoed in de campus Ellermanstraat (AP Hogeschool) te Antwerpen ben ik meer en meer in contact gekomen met de wijk Het Eilandje. Ik heb Het Eilandje altijd al een bijzondere en exclusieve plek gevonden in de stad. Wel had ik steeds het vooroordeel dat het een wijk was enkel voor de ‘happy few’. Een onderzoek naar de sociale mix van het ontwikkelde havengebied leek mij dan ook uitermate geschikt als onderwerp voor mijn bachelorproef.

Om een antwoord te kunnen formuleren op mijn onderzoeksvraag “hoe is de sociale mix verdeeld bij de reconversie in ontwikkelde havengebieden”, heb ik vooreerst getracht een uitgebreide literatuurstudie op te maken. Alvorens ik hieraan begon verzamelde en raadpleegde ik heel wat verschillende bronnen. Gaande van internetbronnen tot boeken en persoonlijke bronnen zoals emails, gesprekken en interviews. Zo stuurde ik in het begin van het academiejaar heel wat emails naar personen en bedrijven met de vraag of zij (later in het academiejaar) open staan om een interview af te leggen. Ik stuurde bewust zo vroeg al mailtjes omdat ik zeker wilde zijn toch enkele interviews af te kunnen nemen aangezien dit een meerwaarde voor mijn eindewerk zou kunnen betekenen.

Uiteindelijk koos ik drie contactpersonen waarmee ik een interview inplande. Als eerste nam ik een interview af met de sociale huisvestingsmaatschappij Woonhaven Antwerpen. Om meer kennis te verwerven over het toch wel complexe begrip sociale mix en gentrificatie deed ik een interview met stadssocioloog Stijn Oosterlynck. Tot slot interviewde ik Rozemie Claeys van AG VESPA. Rozemie Claeys is projectleidster van het Eilandje en wilde daarom koste wat kost ik met haar een interview afnemen. Dit laatste deed ik op het einde van het academiejaar zodat ik gericht vragen naar haar kon stellen die ik niet beantwoord kreeg na bronnenonderzoek en voorgaande interviews. Elk interview is volledig uitgeschreven en kan u terugvinden in de lijst met bijlagen, achteraan het eindwerk. De interviews hebben een meerwaarde geleverd bij het schrijven van mijn proef, ik heb namelijk informatie verworven die je in geen enkele andere bron kan terugvinden.  Naast het afnemen van enkele interviews heb ik mij ter voorbereiding van de literatuurstudie verdiept in heel wat beleidsdocumenten van het Eilandje zoals: RUP Eilandje, RUP Cadix, Masterplan Eilandje, Waterplannen, …

Het eerste deel van dit eindwerk omdat de literatuurstudie waarin de voornaamste componenten uit mijn onderzoeksvraag toegelicht worden. De begrippen: sociale mix, reconversie en waterfrontontwikkeling worden uitgebreid omschreven. Het tweede deel daarentegen behelst de eigenlijke casestudie van het ontwikkelde havengebied het Eilandje in Antwerpen. In dit laatste wordt getracht een antwoord te geven over de verdeling van de sociale mix. Hiervoor maakte ik (voornamelijk) gebruik van de bron Stad In Cijfers van de stad Antwerpen. Dankzij deze website heb ik heel wat nuttig cijfermateriaal kunnen opvragen waaruit ik belangrijke conclusie heb kunnen nemen. Om de sociale mix uiteen te zetten werden de componenten: inkomen, leeftijd, type huishouden en etniciteit besproken.

Na heel wat onderzoek in verschillende bronnen en interviews is dan ook het volgende gebleken.

Het inkomen op het Eilandje is sinds de ontwikkeling ervan (2002) pijlsnel de hoogte ingegaan. Als we dit bekijken op buurtniveau resulteert dit een hoog aandeel hoge inkomens in het gebied de Oude Dokken. Het gemiddelde netto-inkomen voor het jaar 2015 (recentste cijfer) bedroeg er 30.196 euro. In tegenstelling tot de Cadixwijk bedroeg het gemiddeld netto-inkomen er 26.278 euro. Om het component inkomen te onderbouwen werd een (beknopte) studie van de vastgoedprijzen uiteengezet. Als de inkomens zo hoog zijn, moeten de vastgoedprijzen er in evenredigheid zo hoog zijn. Om deze trend te bevestigen selecteerde ik één referentieproject per deelwijk. Zo selecteerde ik The New York Residence voor de Cadixwijk. Het project Aequor als referentiepunt voor de Oude Dokken en tot slot Westkaai Torens 4,5 en 6 voor de Montevideowijk. De studie van de vastgoedprijzen is geen volledige studie, maar ze bevestigd wel de resultaten van de Stad In Cijfers (SIC). Het gebied de Oude Dokken kent de hoogste inkomensklassen, maar ook de hoogste vastgoedprijzen. Het omgekeerde doet zich voor in de Cadixwijk en Montevideo wijk waar de appartement opmerkelijk goedkoper zijn dan de rest van het Eilandje.

Op gebied van leeftijd heeft de grootste groep op het Eilandje een leeftijd tussen de 20 en 29 jaar, gevolgd door de leeftijdscategorie 30-39 jaar. Daarnaast kende het gebied vanaf het jaar 2011 een sterke bevolkingsstijging. Éen van de redenen hierachter is de opening van het MAS (Museum Aan de Stroom). Dit vormde het belangrijkste projecten om mensen de weg van de stad naar het Eilandje te doen vinden.

Het type huishoudens bekeken op buurtniveau kenmerkt de Cadixwijk in een hoog aandeel gezinnen met kinderen. Als gevolg van de grondposities die de stad Antwerpen er heeft is het percentage van 8% opmerkelijk hoger dan de rest van het gebied. Voor de ontwikkeling van het Eilandje heeft de stad een ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) Cadix laten opmaken. De vierde krachtlijn moet ervoor zorgen dat er in de wijk een gevarieerd aanbod aan woontypologieën wordt gecreëerd, met als doel het aantrekken van verschillende doelgroepen waaronder gezinnen. Daarenboven voorziet het RUP ook een sociaal programma waarbij er minimaal 25% aan sociale woningen moeten worden voorzien.

Hoogstwaarschijnlijk niet verrassend, maar het overgrote deel van de bevolkingssamenstelling op het Eilandje is autochtoon. In cijfers uitgedrukt vertegenwoordigt de autochtone bevolking in het gebied een percentage van 70%. De overige 30% zijn autochtoon, maar ook de welstellende Nederlander valt onder deze statistiek.

Kortom, verschillende inkomensgroepen moeten de mogelijkheid hebben om in een bepaald stadsdeel te wonen. Er moet dus voldoende aanbod zijn aan types woningen en prijsklassen om zo een sociale mix te verzekeren. Het Eilandje huisvest vandaag de dag niet voldoende diverse huishoudens om te kunnen spreken van een evenwichtige sociale mix. Enkel hoge inkomens kunnen er wonen. Het is als een vicieuze cirkel: stijgende inkomens, zorgen voor hoge vastgoedprijzen, waardoor gezinnen de stad uitvluchten en opzoek gaan naar ruimere woningen voor dezelfde prijsklasse in randgemeenten.