Arabische Science Fiction: een literaire lens om de Arabische Wereld te zien
Hoe kan Arabische science fiction (sci-fi) literatuur ons helpen om de Arabische wereld beter te begrijpen? Wat vertellen verhalen over ruimteschepen en van gedaante veranderende mensen ons over de sociale, culturele en politieke situatie in Arabische landen? In mijn scriptie met de titel: “Arabic Science Fiction as Vehicle for Criticism: The Case of Ibrahim Nasrallah’s Harb al-Kalb al-Thaniyyah” (‘Arabische science fiction als medium om kritiek te uiten: het voorbeeld van Ibrahim Nasrallah’s Harb al-Kalb al-Thaniyyah’) tracht ik deze vragen te beantwoorden. Door naar Arabische sci-fi te kijken bied ik een nieuwe manier om de Arabische wereld, die vaak wordt geassocieerd met bloedige oorlogen, te benaderen.
Arabische sci-fi: een niche
Arabische sci-fi is een niche in de Arabische literatuur, en daarom nog nauwelijks onderzocht. Zoals mijn thesis stelt komt dat onder andere omdat sci-fi lang niet werd beschouwd als ‘serieuze literatuur’. In de tweede helft van de 20ste eeuw kwam daar langzamerhand verandering in toen steeds meer Arabische literatuurcritici over sci-fi begonnen te schrijven. Pas vanaf deze eeuw wordt er ook Engelstalig onderzoek gedaan naar het Arabische sci-fi. Echter, de meerderheid van deze onderzoeken beperken zich tot het analyseren van Arabische sci-fi van de 20ste eeuw, terwijl er in de laatste bijna twintig jaar veel nieuwe sci-fi literatuur is gepubliceerd. In 2018 was Harb al-Kalb al-Thaniyyah (‘tweede oorlog van de hond’) van de Jordaans/ Palestijnse schrijver Ibrahim Nasrallah zelfs de eerste Arabische sci-fi roman die de gerenommeerde ‘International Prize for Arabic Fiction’ won. Daarmee werd het belang van sci-fi in de Arabische literatuur bevestigd.
Om deze reden heb ik deze roman gekozen als casus voor mijn thesis. Maar voordat ik het tot in de detail analyseer beschrijf ik de ontwikkeling van zowel de Westerse als de Arabische sci-fi literatuur. Hieruit volgt dat beiden zijn gevormd door cultureel-historische elementen, maar dat deze elementen verschillen. De Westerse sci-fi wordt cultureel bepaald door het literair erfgoed en historisch bepaald door politieke en technologische ontwikkelingen. De Arabische sci-fi vindt zijn oorsprong in vijf klassieke literaire genres: ʿajaʾib ('wonderlijke verhalen'), folklore, filosofische en utopische literatuur en beschrijvingen van technologische ontwikkelingen.
Hedendaagse Arabische sci-fi: een dystopische weerspiegeling van de same
nleving
Zoals hierboven vermeld, richt eerder onderzoek zich op Arabische geschreven sci-fi uit de vorige eeuw. Dit is een van de redenen waarom ik me concentreer op Arabische sci-fi die is gepubliceerd vanaf de eeuwwisseling, of zoals ik het in mijn thesis noem: de hedendaagse Arabische sci-fi. Nog een reden om me te concentreren op hedendaagse sci-fi is dat ik met mijn conclusie iets wil zeggen over de relatie tussen Arabische sci-fi en de hedendaagse sociale, culturele en politieke situatie in de Arabische wereld. Vanaf het jaar 2000 kent de Arabische wereld een onrustige periode: militaire bezettingen en interventies door het Westen (vooral door de Verenigde Staten) die werden en worden gelegitimeerd door de ‘dreiging van het terrorisme’ naar aanleiding van de aanslagen van 11 september; het bestaan van dictatoriale regimes en de protesten van Arabische burgers tijdens de ‘Arabische lente’ die poogden deze regimes af te zetten; en de vele conflicten en burgeroorlogen die zich afspeelden en nog steeds afspelen in Arabische landen.
Uit mijn analyse blijkt dat de hedendaagse Arabische sci-fi wordt gekenmerkt door een dystopische beeld van de toekomst waarin elementen van de huidige sociale, culturele en politieke op een allegorische manier worden verwerkt. Neem bijvoorbeeld de casus van de thesis, Harb al-Kalb al-Thaniyyah, waarin de bevolking van een onbekend land dat leeft onder een dictatoriaal regime, steeds meer op elkaar begint te lijken. Dat houdt in dat een deel van de bevolking om onduidelijke redenen beetje bij beetje de uiterlijke en innerlijke kenmerken overneemt van een ander deel van de bevolking. Hieruit volgt een oorlog, omdat mensen elkaar niet vertrouwen en niet wensen hun spiegelbeeld in anderen te zien. Het regime gebruikt op zijn beurt allerlei geavanceerde technologische ontwikkelingen om de bevolking voor en tijdens de oorlog te onderdrukken.
Afbeelding: Kaft van de Arabische sci-fi roman 'Harb al-Kalb al-Thaniyyah' door Ibrahim Nasrallah
Het feit dat mensen steeds meer op elkaar beginnen te lijken kan allegorisch worden gelezen als kritiek op een geglobaliseerde wereld waarin Arabieren steeds meer op het Westen willen lijken en steeds minder vasthouden aan hun eigen traditie. Daarnaast kan het feit dat in de roman men elkaar uitmoordt omdat men steeds meer op elkaar lijkt als kritiek worden gelezen op de vele conflicten waarin Arabieren elkaar bestrijden. Het gebruik van ver ontwikkelde technologie om de bevolking in bedwang te houden is bovendien een referentie aan de onderdrukking van de Arabische bevolking, zowel van haar eigen leiders in de verschillende landen, als wel externe (Westerse) actoren die door middel van technologie macht uitoefenen op Arabisch gebied. Een voorbeeld is de allegorie waarin de vele ‘slimme camera’s’ in de roman, die schieten op elke verdachte beweging, staan voor moordende drones die door De Verenigde Staten worden gebruikt.
Het gebruik van allegorie is de Arabische literatuur niet vreemd: door censuur gebruiken Arabische schrijvers vaak het verleden of een alternatieve wereld om zonder gevaar te lopen sociale, culturele of politieke kritiek te leveren. Al is er veel onderzoek gedaan naar het gebruik van allegorie in andere genres van Arabische literatuur, er is nog een hiaat in het onderzoek naar Arabische sci-fi. Mijn thesis laat zien dat wanneer we ‘tussen de regels door’ lezen, Arabische sci-fi ons veel kan vertellen over de staat van Arabische landen. Want, zoals Hannah Arendt het ooit beschreef: sci-fi is een medium voor het uiten van de gevoelens en de wensen van de massa.
