NEMI neemt leerlingen mee op interculturele reis

Laat ons er geen doekjes om winden: onze maatschappij floreert in zijn diversiteit en multiculturaliteit. Een trend die zich ook doorzet in het schoolbeeld, waarbij de etnische verscheidenheid nog nooit zo groot was. De nood aan een cultureel bewustzijn activeren bij leerlingen is een vanzelfsprekend gevolg. Hoe kan een vak als Nederlands optimaal inspelen op die culturele verschillen – en gelijkenissen – zonder gevoelige thema’s uit de weg te gaan? Wij stellen u graag NEMI voor.

In den beginne was er … niets

Uiteraard speelde onze nieuwsgierigheid op om te ontdekken of er reeds lesmateriaal rond migrantenliteratuur bestond. Toen we enkele bestaande methodes voor Nederlands in de tweede graad aso onder de loep namen, konden we concluderen dat het aanbod aan migrantenliteratuur in de meeste methodes schaars tot afwezig is. Wanneer het wél aanwezig is, wordt deze literatuur louter als illustratie bij vaardigheids- en taalbeschouwingslessen ingezet. Verder bleek uit onze enquête bij leerkrachten uit de tweede graad aso dat er grote onwetendheid heerst omtrent dit onderwerp. Niet alleen is de terminologie hen onbekend, ook hun belangstelling ervoor is beperkt aangezien er geen materiaal voorhanden is rond deze literaire stroming. Desondanks merkten we dat zowel leerkrachten in stedelijke als plattelandsscholen interesse tonen om praktisch aan de slag te gaan met deze literatuur.

Onze vraag bleef nog onbeantwoord, maar nam wél een concrete vorm aan: hoe kunnen leerkrachten Nederlands in de tweede graad aso cultureel bewustzijn stimuleren via Nederlandstalige migrantenliteratuur tijdens de lessen literatuur? Als antwoord ontwikkelden we lesmateriaal waarvoor we ons baseerden op de resultaten uit de literatuurstudie en het vooronderzoek. Uit de enquêtes bleek dat de meeste leerkrachten dit materiaal liefst in een multimediaal pakket zagen verschijnen. We hielden hier rekening mee door het multimediale aspect functioneel te integreren via het gebruik van QR-codes, websites en andere online toepassingen, zonder de focus op migrantenliteratuur te verliezen. Vervolgens vonden ook enkele voorleesmomenten plaats van de literatuur zelf, om zo het effect op leerlingen te meten. Dat alles zorgde voor een beter beeld over de uitwerking van het lesmateriaal.

Toen was er … NEMI

Daaruit werd het interculturele lessenpakket NEMI geboren. Wij ontwikkelden een pakket dat volop inzet op interculturaliteit: samen leven met én leren van culturen. NEMI heeft als doel de leerlingen een interculturele bril te leren opzetten, zodat we samen kunnen werken aan de evolutie van een multiculturele naar een interculturele wereld. Deze houding kan op school aangeleerd worden, aangezien een schoolcontext ook een samenleefcontext is, waar verschillende culturen samenkomen en verdraagzaamheid idealiter in de hand wordt gewerkt. Met dit lesmateriaal hopen we dan ook de (toekomstige) leerkrachten niet alleen te informeren, maar bovenal te sensibiliseren.

Kant-en-klaar lessenpakket

Het lessenpakket NEMI is een kant-en-klaar pakket waarin de leerkracht het materiaal eruit kan plukken dat hij of zij nodig acht binnen de specifieke klascontext. Deze lessenreeks bestaat uit zes modules met telkens een ander hoofdthema. Zo kiest de leerkracht eerst en vooral welke module(s) hij in zijn lessen wil uitwerken. De modules vormen een geheel, maar kunnen ook los van elkaar aan de leerlingen worden aangeboden. Op die manier kan de leerkracht automatisch inspelen op de leefwereld van de leerlingen op vlak van inhoud, niveau en werkvormen.

Ook binnen een module zijn de mogelijkheden legio om de les naar eigen hand te zetten. Er zijn tal van differentiatiemogelijkheden, die aangeduid staan met een lampje in de handleidingenvariant van de werkbundels en die de leerkracht een aantal keuzes verschaffen afhankelijk van de interesses en het kennen en kunnen van de leerlingen. Zo zijn er verschillende instappen bij een bepaald onderwerp, keuzeopdrachten voor leerlingen, tijdsdifferentiatiemogelijkheden … De leerkracht kan met andere woorden zelf de opdrachten uit de module kiezen die hij met zijn leerlingen wil maken, waarbij er nog steeds ruimte is voor eigen invulling.

Daarnaast maken wij dit lessenpakket hapklaar door een overzicht voor leerkrachten te voorzien. Daarin staan alle modules nogmaals opgelijst met daarbij het onderwerp, een korte inhoud, de leerplandoelen waaraan ze werken, welke literaire begrippen ze herhalen en ten slotte de voorziene timing. 

De praktijktoets

Dit alles koppelden we aan een praktijkevaluatie wat een grote meerwaarde bleek te zijn. We testten een groot deel van het lessenpakket uit in een stedelijke en een plattelandsschool in Oost-Vlaanderen. Hieruit bleek dat het materiaal inzetbaar is in beide schoolcontexten én dat beide leerkrachten enthousiast waren wat betreft de resultaten. Ze genoten ervan hun leerlingen in gesprek te zien gaan, tot discussies toe, over dergelijke maatschappelijke onderwerpen. Ook de reacties van de leerlingen waren hartverwarmend. Ze gingen enthousiast aan de slag en begrepen het opzet van de modules moeiteloos.

Het verschil in klassamenstelling bleek een boeiend resultaat voort te brengen na deze uittestfase. Hoewel het klaspubliek in de plattelandsschool overwegend homogeen was – dezelfde etnische achtergrond – slaagden ze erin hun mening over dergelijke onderwerpen te staven en verplaatsten ze zich moeiteloos in het leven van de personages die in de literatuur aan bod kwamen. In de stedelijke school was de etnische verscheidenheid veel groter en dus heterogener, waardoor ook de reacties meer uitgesproken waren. Hoewel we met dit lessenpakket focusten op het doelpubliek van de tweede graad aso, bleek uit onze praktijkevaluatie dat het lesmateriaal ook geschikt is voor een derde graad.

Met deze bachelorproef hopen wij tegemoet te komen aan de (inter)culturele hiaten die aanwezig zijn in de component literatuur voor het vak Nederlands. Sterker nog, we trachten een verschuiving teweeg te brengen in de kritische kijk van leerlingen én leerkrachten. Het onderwijs is, naast een broeihaard aan kennisverwerving, een leerschool in maatschappelijke ontwikkeling. Hiermee hopen we de eerste steen te hebben gelegd in een weg naar cultureel bewustzijn in het onderwijslandschap.