Slikstoornissen bij MS: een multidisciplinaire aanpak!

Multiple sclerose (MS) is een aandoening van het centraal zenuwstelsel en wordt gekenmerkt door een variëteit aan symptomen. Zo  kunnen ook slikstoornissen (dysfagie) voorkomen bij personen met MS. Een gestoorde slikfunctie kan nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid en kan leiden tot ondervoeding, uitdroging, een verminderde levenskwaliteit, luchtweginfecties en zelfs een vroegtijdig overlijden. Vroege opsporing en behandeling van slikstoornissen zijn noodzakelijk om deze complicaties te vermijden. De logopedist speelt een belangrijke rol in de diagnose en behandeling van slikstoornissen.

Behandeling van slikstoornissen

De behandeling van slikstoornissen bestaat uit verschillende zaken. Vaak zijn een aantal tips al voldoende om te zorgen dat de persoon met MS op een veilige manier eet en drinkt. Zo kan een goede rechte zithouding, een rustig tempo en voldoende concentratie tijdens de maaltijd nodig zijn om te vermijden dat de persoon met MS zich verslikt. Het kan ook noodzakelijk zijn om de maaltijden aan te passen. Zo kan het nodig zijn om voeding geheel of gedeeltelijk  te malen of dranken in te dikken. Ook spierversterkende oefeningen kunnen helpen.

Het niet opvolgen van de aanbevelingen kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid,  verhoogt het risico op verslikken en kan zo een longontsteking veroorzaken.

De behandeling van slikstoornissen vraagt een multidisciplinaire aanpak. Dit betekent dat er overleg is met een logopedist, de behandelende arts, de persoon met MS, de betrokken verpleeg- en zorgkundigen, een diëtist, de kok, een ergotherapeut, de familie en de mantelzorgers.

Rol van de verpleging nadat het slikadvies is bepaald

Eens de logopedist het slikadvies bepaald heeft, wordt de patiënt toevertrouwd aan de verpleeg- en zorgkundigen. Verpleeg- en zorgkundigen zijn spilfiguren in het maaltijdgebeuren. Zij zijn vaak diegenen die de persoon met slikstoornissen begeleiden bij de maaltijd en die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het slikadvies. Verpleeg- en zorgkundigen die onvoldoende kennis hebben van slikstoornissen kunnen er ongewild voor zorgen dat personen met MS zich verslikken.

Uit klinische ervaring en wetenschappelijk onderzoek blijkt dat verpleeg- en zorgkundigen de aanbevelingen van de logopedist niet steeds volledig opvolgen. Redenen hiervoor kunnen zijn: een gebrek aan kennis over slikstoornissen, onvoldoende erkenning van de noodzaak van de aanbevelingen of de ervaring dat de slikadviezen van de logopedist een complexere handeling omvatten en tijdsintensief zijn.

Vanuit deze inzichten werd een onderzoek uitgevoerd om in kaart te brengen in welke mate de slikadviezen gekend zijn en opgevolgd worden en of een opleiding van verpleeg- en zorgkundigen de opvolging van het slikadvies kan verbeteren.

Het onderzoek

Dit onderzoek werd geleid door Sofie Noë, logopediste in het Nationaal MS centrum.

Bij de start van de studie is de logopedist gedurende 4 weken gaan observeren op de verpleegafdelingen tijdens het maaltijdgebeuren om na te gaan in welke mate de sliktips opgevolgd werden door de verpleeg- en zorgkundigen. Hieruit bleek dat het slikadvies slechts voor 58% volledig werd opgevolgd.

De maaltijden werden slechts voor 74% volgens de juiste consistentie bereid door het keukenpersoneel. Het eten was soms te droog of te korrelig. Daarom heeft de logopedist gedurende 4 weken in de keuken de maaltijden geproefd en werd er feedback gegeven aan de koks.

Daarnaast werd er een vragenlijst gegeven aan de verpleeg- en zorgkundigen om zo de redenen voor het niet opvolgen te achterhalen. Uit de vragenlijst kwam een aantal knelpunten naar voren. Het personeel ervaarde problemen met de communicatie van het slikadvies en de tijdsinvestering om elke keer in het dossier op te zoeken hoeveel scheppen indikkingsmiddel ze moesten gebruiken. Bovendien vergt het indikken van drank wel wat tijd. Veel verpleeg- en zorgkundigen (66%) gaven aan niet te tevreden te zijn over hun kennis omtrent slikstoornissen en verwachten feedback en ondersteuning van de logopedist. Op basis van deze feedback werd een aantal maatregelen getroffen. Het aantal scheppen indikkingsmiddel werd op de pot indikkingsmiddel van de patiënt geschreven zodat men niet telkens eerst in het patiëntendossier moest gaan kijken. Er werden maatbekers en gardes voorzien zodat men sneller en gemakkelijker grotere hoeveelheden drank kon indikken. Bij een complex slikadvies werden verpleeg- en zorgkundigen ook gecoacht en ging de logopedist samen met hen de patiënt de eerste maal eten geven zodat verpleeg- en zorgkundigen goed op de hoogte waren van de adviezen waarmee ze rekening moesten houden. Om de kennis te verhogen, kregen zowel het keukenpersoneel als de verpleeg- en zorgkundigen een opleiding van 2 uur, gegeven door de logopedist.

De opleiding bestond uit een theoretisch deel om de kennis over slikstoornissen te verhogen en uit een praktisch deel waarbij de deelnemers elkaar eten en drinken moesten geven. Op deze manier konden ze zelf ervaren wat het betekent om van anderen afhankelijk te zijn voor het eten en drinken. Ze konden ook zelf de impact van een goede houding versus een slechte houding op het slikken ervaren. Bovendien konden ze voelen wat het betekent als patiënt, als het eten te snel aangeboden wordt.

De verpleeg- en zorgkundigen gaven aan dat ze het heel confronterend vonden om afhankelijk te zijn van anderen en zelf geen controle te hebben over de snelheid en manier waarmee eten aangeboden werd. De opleiding heeft bij 86% van de deelnemers hun manier van omgaan met de patiënt op een positieve manier veranderd. De opleiding werd door 99% als interessant ervaren.

Na de opleiding werden opnieuw gedurende 4 weken observaties gedaan op de verpleegafdelingen om het effect van de opleiding te evalueren. Er was een significante verbetering van 58% naar 81% voor het volledig opvolgen van de aanbevelingen van de logopedist. Hieruit kunnen we besluiten dat opleiding effectief lijkt en dat hierdoor het slikadvies beter nageleefd wordt. Ook voor het bereiden van de maaltijden door het keukenpersoneel was er een significante verbetering van 74% naar 86%.

Conclusie

Het  is heel belangrijk om de aanpak van slikstoornissen multidisciplinair te benaderen. Door het verhogen van de kennis en vaardigheden van de leden van het multidisciplinair team en oplossingen te zoeken voor contextgebonden knelpunten, kunnen slikadviezen beter worden opgevolgd en kan daardoor de gezondheid en het welzijn van personen met MS worden verhoogd.