Alleen doorheen Europa: de niet-begeleide minderjarige vreemdeling
Wat herinner jij je van je kindertijd? Zijn het die zaterdagmiddagen waarop je na het voetballen thuiskwam en de modder nauwelijks van je knieën kreeg? Die ochtenden waarop je zo veel boterhammen met choco at dat je er buikpijn aan overhield? Of zijn het gevoelens van angst, eenzaamheid en onvoorspelbaarheid? Of ervaringen zoals risico’s nemen die niemand ooit zou moeten nemen? Zonder ouders.
Onderweg naar Europa
Vorig jaar kwamen er opnieuw zo'n 20.000 niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) toe in de Europese Unie (EU). NBMV zijn jongeren die minder dan 18 jaar zijn op het moment van hun aankomst in een EU-lidstaat. Verder zijn ze onderdaan van een land dat niet tot de EU behoort. Bovendien zijn ze alleen. Zonder hun ouders of voogd leggen ze afstanden van vaak wel duizenden kilometers af. Onderweg botsen ze op verschillende risicovolle situaties.
Door hun jonge leeftijd en het feit dat ze niet begeleid zijn, zijn NBMV dan ook heel kwetsbaar. De vraag rest hoe EU-regelgevers zoals de Europese Commissie en het Europees Parlement met deze kwetsbaarheid omgaan. Is de EU-wetgeving wel aangepast aan de mensenrechten van de NBMV? En hoe definiëren Europese hoven zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) deze kwetsbaarheid precies?
De EU-regelgevers aan het werk of in winterslaap?
De masterproef “De positie van de niet-begeleide minderjarige vreemdeling binnen de hervorming van het Europees asielstelsel” vormde een antwoord op deze vragen via een analyse van rechtsleer, rechtspraak en wetgeving. Het Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel (GEAS) is het geheel aan EU-regelgeving dat de basisregels rond migratie en asiel binnen de EU vastlegt. Het GEAS werd de voorbije jaren aan een hervorming onderworpen. Zo konden ook de regels rond de NBMV wat bijgeschaafd worden.
Nochtans hebben de EU-regelgevers deze kans in zekere mate laten liggen. Verschillende voorstellen die betrekking hadden op de NBMV leken niet volledig te beantwoorden aan de mensenrechten. Zo zijn de asielprocedures vaak nog te lang. Om de rechten van de NBMV te waarborgen zouden deze procedures niet nodeloos gerokken mogen worden. Daarnaast gebeurt het soms dat een NBMV overgeplaatst moet worden naar een ander land binnen de EU. Hierbij ontbreekt veelal echter de zekerheid dat de situatie in dat andere land voldoet aan de mensenrechten.
Verder is het heel belangrijk dat de NBMV altijd zo snel mogelijk over een vertegenwoordiger kan beschikken. Deze vertegenwoordiger helpt hem bij de verschillende procedures en kan hem ook ontmoedigen om door te reizen naar een ander land. De voorstellen van de EU-regelgevers bieden echter geen garantie op deze vertegenwoordiger.
Dé twistappel blijft de detentie van de NBMV. Mogen NBMV opgesloten worden in vluchtelingencentra? Zijn deze niet te gevaarlijk voor niet-begeleide jongeren? De Europese Commissie en het Europees Parlement zijn het hierover oneens; ze hebben elk hun eigen standpunt. Wat de toekomst brengt rond deze kwestie is nog onzeker.
Al bij al is het zo dat de EU-regelgevers best nog enkele punten uit het GEAS aanpassen. Zo zou de EU-wetgeving beter afgestemd kunnen zijn op de mensenrechten van de NBMV. Het lijkt er dus op dat de EU-regelgevers in de toekomst eens flink wakkergeschud mogen worden.
Ook het EHRM kan een koffietje gebruiken
Maar ook het EHRM lijkt niet helemaal fris bij de les. Dit Europese Hof speelt net als de EU-regelgevers een belangrijke rol bij de bescherming van de mensenrechten van de NBMV. Het Hof kan de EU-wetgeving niet rechtstreeks aanpassen, dat kunnen enkel de EU-regelgevers zelf. Ook kan dit Hof niet zomaar de EU-regelgevers op de vingers tikken. Wat het wél kan doen, is de nationale wetgeving van de EU-lidstaten eens nader onder de loep nemen. Dit deed het Hof ook reeds in verband met de NBMV. Zo waren er zaken waarbij het Hof oordeelde dat de rechten van de betrokken NBMV geschonden waren omdat hij in een weinig aangepaste omgeving opgesloten werd.
Het Hof heeft reeds verschillende inspanningen gedaan om de lidstaten te wijzen op het belang van een goede bescherming van de NBMV. Wat interessant is, is dat het Hof ook vaker verwijst naar de 'kwetsbaarheid' van personen. Niet alleen de NBMV, maar eveneens bijvoorbeeld mensen met een beperking of Roma-minderheden werden door het Hof reeds als kwetsbaar bestempeld. Het lijkt een beetje alsof het Hof daarmee wilde zeggen dat deze personen extra aandacht verdienen. Dit zou voor de NBMV erg welkom zijn. Het Hof kan de EU-lidstaten zo namelijk aansporen tot meer inspanningen.
Toch schuilt hier echter een addertje onder het gras: het Hof kijkt niet heel consistent naar de kwetsbaarheid van de NBMV. Soms zegt het Hof dat de NBMV kwetsbaar is en soms lijkt het daar geen aandacht aan te besteden. Daardoor komt het signaal van het Hof wat twijfelachtig over. Wil het Hof écht dingen duidelijk maken, dan zou het af en toe een krachtiger teken naar de lidstaten kunnen sturen.
Onderweg naar een bescherming van de mensenrechten
Het Europees asielstelsel zou meer in overeenstemming zijn met de mensenrechten van de NBMV als de EU-regelgevers het wetgevend kader rond asiel en migratie nog eens grondig doornemen. Hierbij kan het EHRM zeker een helpende hand aanreiken door meer op de kwetsbaarheid van de jongeren te wijzen. Misschien groeit zo uiteindelijk toch die kindertijd waarvan ook de NBMV durven dromen.
