Mama zegt dat ik ziek ben

    "Altijd is moeder bij me, ik word er soms gek van. Ik moet steeds vaker zeggen dat ik buikpijn heb. Het lijkt wel of ze opgelucht is zodra ik het gezegd heb. Toch doe ik het maar, want dan is mijn moeder ook wat liever voor mij. Soms voel ik me schuldig omdat ik er niet zeker van ben of ik echt een ziekte heb." 1

Lisa is het slachtoffer van Münchhausen by proxy. U heeft er vast al eens van gehoord, maar wat betekent het nu juist?

Münchhausen by proxy (MBP) is een vorm van kindermishandeling. Hierbij brengt (meestal) de moeder het kind letsel toe of ze verzint allerlei klachten of ziektebeelden waaraan haar kind zou lijden. Dit telkens met de bedoeling het kind te laten onderzoeken of behandelen.

Uit de literatuur is gebleken dat het ontwikkelen van een screeninginstrument naar MBP een grote hulp kan bieden bij het vroegtijdig stellen van de diagnose. In deze bachelorproef werd de rol van de kinderverpleegkundige bij het screenen bestudeerd en werd door de bekomen informatie een eigen screeningsinstrument naar MBP ontwikkeld.

Zeldzaam of verborgen?

MBP wordt als zeldzaam beschouwd. Zo waren er in België in 2017    9421 meldingen van kindermishandeling bij het vertrouwenscentrum kindermishandeling, waarvan 40 meldingen om (een vermoeden van) MBP gingen. Het ‘zeldzame karakter’ van MBP is mogelijk te wijten aan een betekenisvolle onderdiagnose.

Weinig aandoeningen zijn zo moeilijk te herkennen en behandelen als MBP. Hier zijn verschillende redenen voor. De belangrijkste reden is de mogelijkheid van MBP niet overwegen tijdens het stellen van de diagnose.

Dodelijke vorm van kindermishandeling

Is MBP echt zeldzaam of komt het toch vaker voor dan de cijfers ons vertellen? De gevolgen van deze aandoening kunnen ernstig zijn. In 6-9% van de gevallen overlijdt het kind aan deze vorm van kindermishandeling. Ongeveer hetzelfde percentage krijgt te maken met blijvende letsels of langdurige handicaps. Ook de andere kinderen in het gezin hebben vaak medische symptomen met een verdachte oorsprong.                      

Screenen kan levens redden

Het gebruik van een screeningsinstrument verhoogt het bewustzijn voor kindermishandeling. Gezien de mogelijke langetermijneffecten is het vroeg opsporen van kindermishandeling noodzakelijk. Een screeningsinstrument kan de arts helpen om kindermishandeling in een vroeg stadium te ontdekken, waardoor het kind beschermd wordt tegen verdere schade.

Spilfiguren bij het screeningsproces

Bij het ontdekken van Münchhaussen by proxy spelen zowel de arts als de verpleegkundige een belangrijke rol. De arts onderzoekt het kind en stelt de diagnose. De verpleegkundige heeft tijdens haar shiften veel contact met het kind en zijn familie waardoor zij zich in een unieke positie bevindt om signalen van kindermishandeling te ontdekken. 

Screening: hoe? wat? waar?

Het door mij ontwikkelde screeningsinstrument bestaat uit 2 delen.

Tijdens de opname gaat de arts een korte screeningslijst invullen. Indien deze positief is, dient een uitgebreide lijst ingevuld te worden. Deze uitgebreide lijst bestaat uit 3 luiken: een deel voor de arts, een deel voor de verpleegkundige en een deel voor beide. Beide instrumenten worden opgenomen in het elektronisch patiëntendossier (EPD).

Uit de literatuur blijkt dat er een aantal barrières zijn die het screenen bemoeilijken.  Er zijn ook een aantal facilitators die screenen in ziekenhuizen bevorderen. Wanneer men een screeningsinstrument ontwikkelt, zijn er enkele vereisten waaraan dit moet voldoen. Bij de ontwikkeling van het screeninginstrument werd er zoveel mogelijk rekening gehouden met de verkregen informatie uit de literatuur. 

Verpleegkundige intuïtie?

Stel je voor: de arts vult het screeningsinstrument in en het blijkt negatief, maar je hebt als verpleegkundige een niet-pluis gevoel. Dan kan je in het patiëntendossier een signalenlijst raadplegen. Deze lijst bestaat uit mogelijke signalen van kindermishandeling, zodat de verpleegkundige haar niet-pluis gevoel kan objectiveren. Afhankelijk van het resultaat kan dan het uitgebreide screeningsinstrument worden ingevuld.

Münchhausen by proxy is een vorm van kindermishandeling met ernstige gevolgen voor het kind. Het herkennen is vaak moeilijk. Ik hoop dat in de toekomst door middel van screening, deze vorm vaker herkend wordt en er sneller ingegrepen kan worden.

    "Childhood should be carefree, playing in the sun; not living a nightmare in the darkness of the soul.” 2

1 Blom, N. (2018).  Je bent een verschrikkelijk kind. Leens: Personalia

2 Pelzer, D. (1997). A Child Called “it”: one child’s courage to survive. Health communications