EEN TRANSINCLUSIEF SPORTBELEID: ‘Als je dan enkel naar man en vrouw gaat kijken, daar kom je er niet meer mee.’

De ervaringen van transgender personen in de sportwereld blijven een blinde vlek. De masterproef  van Sien Heirweg (student Gender & Diversiteit UGent), bestaande uit enkele diepte-interviews en een online survey, laat enkele eerste stemmen klinken.

De sportwereld kan gezien worden als een vergrootglas of spiegel van de samenleving. Het is een wereld met eigen normen, waarden en regels. De sportwereld kan zo bepaalde groepen integreren of net zorgen voor discriminatie. Een belangrijk dualisme aan de basis van onze samenleving is man/vrouw. Zo is er een mannen- en vrouwentoilet, koppelen we andere eigenschappen aan mannen en vrouwen en vliegen boeken met theorieën als ‘Mannen komen van Mars en vrouwen van Venus’ over de toonbanken. Alvorens een baby geboren is zijn we al geobsedeerd door het geslacht ervan. We geven gender reveal party’s en twijfelen over roze of blauwe geboortekaartjes. Ook op ons paspoort kan je onze sekse terugvinden. We kunnen de relevantie van verschillende ambtelijke sekseregistraties betwisten. In de sportwereld blijkt deze registratie echter van groot belang om fair play te kunnen garanderen. Er wordt daarom een strikt onderscheid gemaakt tussen een mannen- en vrouwencompetitie. Het is voor transgender personen, voornamelijk voor trans vrouwen, soms moeilijk een plaats te vinden binnen deze binaire competitie. Trans vrouwen zijn personen met biologisch aangeboren mannelijke geslachtskenmerken en een vrouwelijke genderidentiteit. Trans mannen bezitten dan weer de biologisch aangeboren vrouwelijke geslachtskenmerken en een mannelijke genderidentiteit. Vaak willen deze personen hun lichaam chirurgisch conformeren, maar dit is zeker niet altijd het geval. Trans vrouwen zouden een oneerlijk voordeel hebben bij het betreden van de vrouwencompetitie. Omwille van dit oneerlijk voordeel moeten trans vrouwen aan verschillende voorwaarden voldoen, opdat ze aan de vrouwencompetitie mogen deelnemen. Maar ook personen zoals Caster Semenya tonen aan dat er heel wat grijswaarden bestaan en dat de lijn tussen man en vrouw niet altijd even duidelijk te trekken is. De seksesegregatie die aan de basis van de sportwereld ligt, komt zo op losse schroeven te staan. De aandacht voor het thema sport en gender stijgt. De Vlaamse Ombudsdienst en Sport Vlaanderen organiseerden 17 juni 2019 een kennisdag over sport en gender met verschillende thema’s zoals heteronormativiteit, de man/vrouw verhouding en de sportdeelname van holebi- en transgender personen. 

Deze masterproef onderzocht de ervaringen van transgender personen in de sport. Doorheen hun leven komen transgender personen namelijk in aanraking met verschillende vormen van uitsluiting en discriminatie. Dit kan een reden zijn om zich te onthouden van sociale activiteiten zoals sporten. Bijgevoegde infographic geeft de belangrijkste resultaten van de survey weer. In de diepte-interviews werden enkele thema’s verder uitgediept. Zo ontstonden er drie hoofdthema’s namelijk de motieven om aan sport te doen, de drempels die transgender personen weerhouden van sporten en aanbevelingen tot een transinclusief sportbeleid. 

“De sportwereld heeft zijn eigen normen, waarden en regels. De sportwereld kan zo bepaalde groepen integreren of net zorgen voor discriminatie.”

Motieven

Gezondheid blijkt voor transgender personen de belangrijkste reden om aan sport te doen. Zo wil men via sporten het lichaam zien veranderen, meer bewegen en de conditie verbeteren. Onderzoek toont aan dat sporten om medische redenen zeer belangrijk is voor transgender personen. Een langdurige blootstelling aan een hormoonbehandeling kan nadelige effecten hebben op de gezondheid. Sporten kan helpen om deze nadelige effecten preventief tegen te gaan. 

Maar sporten is ook belangrijk als een vorm van ontspanning. Sporten kan helpen om angstgevoelens te verminderen en het welzijnsgevoel te verhogen. Transgender personen zijn een risicogroep op het vlak van zelfmoord waardoor sporten ook om psychologische redenen relevant is. 

Drempels

Het transitieproces kan een (tijdelijke) breuk met sporten veroorzaken. Tijdens deze periode heerst er heel wat verwarring over deelname aan ploegsporten. Transgender personen weten niet bij welke ploeg ze mogen/moeten aansluiten. Ook worden ze vaak met de verkeerde naam of voornaamwoorden aangesproken, wat voor ongemakkelijke situaties kan zorgen. 

Maar ook de kleedkamer bezorgt transgender personen heel wat stress. Zo weet men niet op voorhand of de kleedkamer m/v gescheiden zal zijn en in welk van deze kleedkamers men thuishoort. Transgender personen zullen zich vaak thuis omkleden en douchen om zo de gemeenschappelijke kleedkamers te vermijden. Bovendien bestaat hier geen kant en klare oplossing die voor elke transgender persoon goed is. Zo zal de ene zich liever omkleden in een aparte kleedkamer, terwijl dit voor iemand anders net het gevoel van uitzondering en eenzaamheid kan versterken. 

Ook blijken vele transgender personen het lidgeld te duur te vinden. Daarnaast gaat sporten vaak gepaard met specifieke sportkledij. Vooral specifieke voorschriften omtrent zwemkledij blijken moeilijk. Ook schrik voor discriminatie zorgt ervoor dat transgender personen bepaalde stressvolle situaties zullen vermijden. 

“Bovendien bestaat er geen kant en klare oplossing die voor elke transgender persoon goed is.”

Aanbevelingen

Een coming-out is een persoonlijke keuze. Sportclubs moeten er attent op zijn, niemand te dwingen een coming-out te doen tenzij dit noodzakelijk wordt geacht. 

De huidige regelgeving werkt voornamelijk ten aanzien van trans vrouwen stigmatiserend en confronterend. Het is daarom aangeraden geen onnodige hormoon- of geslachtstesten te laten uitvoeren. Daarnaast zijn gedwongen geslachtsoperaties zeer buitensporig en het opleggen van een verplichte hormoonbehandeling moet steeds goed overwogen worden. 

Binnen een transinclusief sportbeleid moet de m/v opdeling kritisch bekeken worden. Alternatieve opdelingen, met specifieke regelgevingen per sportsector kunnen overwogen worden. Deze zouden meer rekening houden met verschillende factoren die een competitievoordeel kunnen veroorzaken. 

Tot slot zorgt een transinclusief sportbeleid voor een vergrote representatie van transgender personen. Het is hierbij belangrijk dat er een genuanceerd, gevarieerd en positief beeld wordt gegeven.  

“Zo lang je die opdelingen hebt gaan er naar mijn gevoel opmerkingen blijven. Ook al creëer je meer aanvaarding voor die uitzonderingen. Het blijft wel nog altijd als uitzondering gezien worden en dat lijkt mij minder oké. Dat trans personen dan niet de norm worden maar echt de uitzondering blijven.” - Non-binaire respondent