Wat u (nog) niet weet over de vagina en de bacteriën die er leven

Iedereen wordt geboren. Iedereen komt daardoor tijdens de eerste minuten van het leven al in contact met bacteriën, afkomstig van de moeder. Die bacteriën laten ons daarna nooit meer los. De bacteriën waar een baby tijdens de geboorte mee in aanraking komt, spelen namelijk een belangrijke rol in de weerstand. De aanwezigheid van gezonde bacteriën in de vagina is dus van bijzonder belang voor de ontwikkeling van een baby, maar er hangt nog heel wat mysterie rond de micro-organismen die in de vagina verblijven. Om dit te ontrafelen werd in twee Afrikaanse populaties de rol van verschillende bacteriën in de vagina onderzocht, met als doel in de toekomst een gezonde ontwikkeling van alle pasgeboren baby’s te kunnen garanderen.

Vaginale microflora

Het menselijk lichaam bevat biljoenen bacteriën. Bij vrouwen bevindt een belangrijk deel daarvan zich in de vagina. Zij vormen de ‘vaginale microflora’. En maar goed ook, want een gezonde vaginale microflora verhindert het binnentreden van andere, ziekteverwekkende micro-organismen. Een verstoorde flora kan echter leiden tot symptomen zoals jeuk, bloedverlies of pijn en kan ernstige gevolgen hebben bij zwangerschap.

Informatie over de onderliggende oorzaken van zo’n verstoorde vaginale microflora ontbreekt. Ook is niet bekend welke micro-organismen de exacte boosdoeners zijn in een verstoorde flora. Eén veelvoorkomende vaginale aandoening is zogeheten bacteriële vaginose, maar ook dit blijft een zwaar onderbestudeerd probleem. Het is nochtans cruciaal om de vaginale microflora te onderzoeken, omdat de gezondheid van het vrouwelijk voortplantingsstelsel essentieel is voor zowel moeder als kind. De feminist in mij roept dus met gebalde vuist op voor meer awareness rond vaginale aandoeningen en destigmatisering rond vaginale gezondheid.

Bacteriële wat?!

Bacteriële vaginose is wereldwijd dé meest voorkomende gynaecologische aandoening bij vrouwen van vruchtbare leeftijd. Toch heeft u er waarschijnlijk nog nooit van gehoord. Het is nochtans een aandoening die uw aandacht verdient, want bacteriële vaginose is duidelijk verbonden met vroeggeboorte. In België wordt ongeveer 1 op de 10 baby’s te vroeg geboren (d.w.z. voor 37 volledige weken zwangerschap). In Afrikaanse landen ligt dat cijfer nog hoger en is vroeggeboorte dan ook een schrijnend probleem. U besefte het misschien niet eerder, maar vroeggeboorte is wereldwijd de op een na belangrijkste oorzaak (na longontsteking) van sterfte bij kinderen jonger dan 5 jaar. Daarbij komen ook nog de gevolgen voor het welzijn van de ouders en de enorme financiële last voor de maatschappij.  

Patiënten met bacteriële vaginose hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte bij zwangerschap. Het komt voor bij gemiddeld 1 op 4 vrouwen van vruchtbare leeftijd, maar veel patiënten ervaren geen specifieke symptomen en zijn zich er dus niet van bewust. “Maar wat is die bacteriële vaginose dan precies?”, hoor ik u denken. Bacteriële vaginose is, zoals het woord zegt, een bacteriële infectie van de vagina. Het kan symptomen veroorzaken als vaginale jeuk, een verkleurde afscheiding of een onaangename geur. De exacte bacteriën die deze symptomen veroorzaken zijn echter tot op de dag van vandaag niet grondig gekend.

Afrikaans onderzoek

Er zijn een aantal factoren waarvan men weet dat ze het risico op bacteriële vaginose verhogen. Uw vagina wassen met citroensap is bijvoorbeeld niet zo’n goed idee als u een gezonde flora wil behouden. Misschien trok u zopas een wenkbrauw op, maar in veel Afrikaanse landen zijn zo’n handelingen traditie. Daarom proberen onderzoekers vrouwen zo veel mogelijk in te lichten over wat wel en niet gezond is voor de vaginale microflora. Zo is in Ethiopië momenteel een studie lopende, waar deze masterscriptie deel van uitmaakte, die zwangere vrouwen aan de hand van filmpjes informeert over vaginale hygiëne. De theorie hierachter is dat bij deze geïnformeerde vrouwen minder bacteriële vaginose zal voorkomen en zo ook het aantal vroeggeboortes zal worden gereduceerd.

In diezelfde populatie zwangere vrouwen werd voor deze masterscriptie ook gekeken naar de omvang van het probleem van bacteriële vaginose. Er werd namelijk, zowel in Ethiopië als in de Democratische Republiek Congo, bestudeerd bij hoeveel procent van de vrouwen bacteriële vaginose voorkomt. Van de meer dan 500 onderzochte Afrikaanse vrouwen bleek ongeveer 15-25% positief te zijn voor deze aandoening (Figuur 1). Een enorm hoge prevalentie dus. Om dit even in perspectief te plaatsen: wereldwijd leefde in 2017 slechts 0.4-5.5% van de wereldbevolking met kanker, een aandoening waar u óngetwijfeld wel al over heeft gehoord.

Figuur 1. Prevalentie van bacteriële vaginose in 2 Afrikaanse landen.

Goede en slechte bacteriën

Ondanks dat bacteriële vaginose een zeer frequente aandoening is met een wijd spectrum aan negatieve gevolgen, blijft het onderliggende probleem relatief onbekend. De ‘goede’ bacteriën, die een gezonde vaginale microflora opbouwen, zijn vrij goed beschreven maar de ‘slechte’ blijven momenteel onbekend. Als deel van deze masterscriptie werd daarom de rol van verschillende bacteriën in de vaginale gezondheid bestudeerd. Hiervoor werd bij meer dan 300 zwangere Congolese vrouwen, met en zonder klachten van bacteriële vaginose, een vaginaal uitstrijkje genomen. Met behulp van dat uitstrijkje werd dan onderzocht welke bacteriën er allemaal aanwezig zijn in de vagina van deze vrouwen. Zo kon een link gevonden worden tussen bacteriële vaginose en bepaalde symptomen en zwangerschapsuitkomsten zoals laag geboortegewicht en vroeggeboorte, maar het plaatje is niet helemaal zo zwart-wit. Het is namelijk niet zo dat één specifieke bacterie na deze studie kan aangeduid worden als ‘de slechterik’ die onaangename symptomen en vroeggeboorte veroorzaakt. Het is waarschijnlijker dat een samenspel tussen verschillende bacteriën aan de basis ligt van bacteriële vaginose.

Wetenschappelijk onderzoek en open communicatie rond vaginale gezondheid zijn vereist om bacteriële vaginose, en daarmee ook vroeggeboorte, te bestrijden. Deze masterscriptie droeg hier aan bij door het voorkomen van de aandoening in Afrika en het netwerk van bacteriën in de vagina te bestuderen. Ik hoop dat u na het lezen van dit artikel niet meer moet zeggen dat onderzoek naar de vaginale microflora belangrijk is. Want iedereen wordt geboren, en iedereen komt zo in contact met bacteriën van de moeder. In geval van bacteriële vaginose kan dat contact dodelijke gevolgen hebben. Ik denk dat u dat nog niet wist over de vagina en de bacteriën die er leven.