Het dichotoom mediabeeld van Bart de Pauw: representatie van seksueel ongewenst gedrag in de Vlaamse media
Sinds kort is Bart de Pauw een naam die als een klok klinkt, niet langer vanwege zijn prestaties als televisiemaker maar vanwege zijn seksueel ongewenst gedrag. De Vlaamse nieuwsmedia kenden geen terughoudendheid bij het rapporteren over de rechtszaak tegen De Pauw. Zijn proces kreeg voortdurende mediabelangstelling en kende bovendien een uiterst dichotome representatie.
In oktober 2017 ging #MeToo viraal na opgedoken beschuldigingen van ongewenst seksueel gedrag tegen verschillende bekende personen in de entertainmentsector. Dit online feministisch protest vond zijn weg tot in Vlaanderen met de rechtszaak tegen tv-maker Bart De Pauw als voortrekker. Verschillende actrices beschuldigden De Pauw van aanhoudend seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hoe rapporteerden de Vlaamse media over de kwestie? De hedendaagse media hebben namelijk een algemene tendens om seksueel geweld te normaliseren en minimaliseren, wat problematisch is vermits ze een belangrijke invloed hebben in het vormen van publieke attitudes rond seksueel geweld. Bovendien is er een leemte van Vlaams onderzoek naar de mediarepresentatie van seksueel ongewenst gedrag binnen de #MeToo-context. Deze thesis vult de leemte op door aan de hand van een kritische discoursanalyse te toetsen hoe de Vlaamse media seksueel ongewenst gedrag in de De Pauw-zaak representeerden. De analyse omvatte 64 krantenartikelen uit De Standaard en Het Laatste Nieuws doorheen verschillende sleutelgebeurtenissen in de zaak-De Pauw. Er gebeurde een tekstuele en contextuele analyse van zowel de representatie van de dader, slachtoffers als de daad. Uit dit onderzoek blijkt dat de Vlaamse nieuwsmedia een dichotoom beeld brengen van seksueel ongewenst gedrag als ernstig, problematisch enerzijds en als triviaal, normaal anderzijds. Zo dienen de Vlaamse media zowel als obstakel en als rugsteun voor de #MeToo-beweging.
De Vlaamse media als #Metoo-obstakel
Media zijn één van de belangrijke spelers die de verkrachtingscultuur bestendigen. De rapportering van de Vlaamse media over de zaak-De Pauw is hierin niet anders. De media portretteerden de slachtoffers van De Pauw als een grote groep anonieme vrouwen. Zo creëerden de journalisten afstand tussen de slachtoffers en de lezers en namen de media een sceptische houding aan tegenover de slachtoffers. Er kwamen ook citaten aan bod van De Pauw en/of zijn advocaten waarbij er sprake is van ‘victim blaming’. Zo citeerden de media De Pauw meermaals wanneer hij zei dat het slachtoffer zelf niet aangaf dat zijn gedrag problematisch was of aangaf dat ze wou dat het contact stopte. Zo legde De Pauw de verantwoordelijkheid bij het slachtoffer om zijn gedrag aan banden te leggen (en niet bij zichzelf). Ook kwam in de media aan bod dat seksueel ongewenst gedrag het gevolg is van te werken in de ‘showbizz’. De entertainmentsector werd geportretteerd als een aparte wereld waar je sterk in je schoenen moet staan en je schoonheid en sexappeal als werkcriteria gelden. Dit is problematisch want seksueel ongewenst gedrag is niet exclusief aan de entertainmentsector maar is een structureel probleem over de maatschappij. Seksisme en seksueel geweld zijn alomtegenwoordig. Ook wekten de media doorheen alle periodes enerzijds sympathie op voor Bart De Pauw en beelden ze hem anderzijds af als ‘afwijkend’. Door de identiteiten van De Pauw als vader, echtgenoot en getalenteerde televisiemaker te benadrukken, toonden de media een sympathiserend beeld van hem. Ook spraken de Vlaamse media van een ‘gedragspatroon’ dat zich herhaaldelijk voordoet, wat De Pauw anders van normale mannen maakt. Echter dienen zowel representaties die het gedrag van de dader excuseren of representaties die een nauw beeld van hem schetsen, vermeden te worden.
De Vlaamse media als #MeToo-rugsteun
Toch is de mediarepresentatie van De Pauw niet eenzijdig. De Vlaamse media toonden seksueel ongewenst gedrag ook als een ernstig en diepgaand probleem en dienden als een rugsteun voor de #MeToo-beweging door het vergroten van bewustzijn. De media brachten ook een narratief dat de persoonlijke verhalen van de slachtoffers toont en legden de focus op wat de vrouwen meegemaakt hebben. Door het plakken van een persoonlijk gezicht op de slachtoffers wekten de media sympathie op voor hen en benadrukten de media de mentale consequenties en de emotionele belasting van het seksueel ongewenst gedrag voor de slachtoffers. Verder toonden de media de ernst en complexiteit van seksueel grensoverschrijdend gedrag. De media lieten namelijk experten aan het woord die correcte termen gebruiken en inzicht rond seksueel grensoverschrijdend gedrag scheppen. Zo kwam aan bod dat de zaak-De Pauw om jobgerelateerde seksuele intimidatie gaat door aan te geven dat alle slachtoffers tijdens het werken in filmproducties met of voor De Pauw te maken kregen met zijn overschrijdend gedrag. De Pauw bevond zich in een leidinggevende positie tegenover de vrouwelijke slachtoffers. De impact van De Pauws gedrag kwam ook aan bod in de mediarapportering van de zaak-De Pauw: enkele journalisten hielden aan in verscheidende artikels aan dat enkele slachtoffers na zijn gedrag uit de entertainmentsector gestapt zijn.
Een symbooldossier
De Vlaamse mediacase van De Pauw en zijn seksueel overschrijdend gedrag had veel ruchtbaarheid in Vlaanderen en is daarom relevant om aan te tonen waarin de media zijn representatie van seksueel ongewenst gedrag kan verbeteren. De media dienen te tonen dat in realiteit seksueel ongewenst gedrag anders gebeurt dan de ongewone of atypische voorvallen. Zo kende deze casus van de merkwaardige televisiemaker veel weerklank in Vlaanderen maar ook alledaagse voorvallen zouden gerapporteerd moeten worden. Daarnaast doet de portrettering van daders van seksueel ongewenst gedrag als ‘ongewone monsters’ of ‘rotte appels’ misvattingen ontstaan en moeten beelden van de dader als afwijkend vermeden worden. Bovendien krijgen de vrouwelijke slachtoffers in hun eigen verhalen over seksueel overschrijdende incidenten weinig tot geen stem en leggen de media op momenten de schuld bij het slachtoffer. Zo kunnen de media verkrachtingsmythes voorleggen en bijgevolg neemt hun publiek een attitude aan dat seksueel geweld vergoelijkt. Het taalgebruik en gebruik van eufemisme en terminologie in de media is van belang om op te letten vermits het de geloofwaardigheid van het verhaal van het slachtoffer kan ondermijnen. De De Pauw-zaak heeft een grote symboolwaarde en hoort in de toekomst als kader te dienen om de media-omgang en -representatie van seksueel overschrijdend gedrag recht te zetten.
