Volgend jaar in Jeruzalem: een ideeëngeschiedenis van het Zionisme

 Tussen de vakjes

Beeld je een wetenschapper in. Behalve zijn witte jas en manische blik is er nog iets wat meteen opvalt aan de stereotiepe onderzoeker: binnen zijn eigen domein is hij doordrongen van kennis en bezeten door de wens om meer te weten. Maar stel een bioloog een vraag over geschiedenis, of een geschiedkundige over sport, en ze kijken je aan alsof je van een andere planeet komt. Er zit een kern van waarheid in dat stereotype, en het lijkt niet er niet op dat daar binnenkort verandering in zal komen. Er is steeds meer te weten over elk onderwerp in de wetenschappen, en het is onmogelijk om alles te weten over een breed domein. Daarom moeten wetenschappers zich wel specialieren in een nauw gebied dat ze tot het uiterste kennen. Toch is er ook een nadeel verbonden aan de specialisatie in de wetenschappen. Veel dingen zijn namelijk vanuit verschillende hoeken te bekijken. Denk maar aan een verschijnsel als bliksem. Een fysicus kan zich vragen stellen bij de oorsprong van een bliksemschicht, terwijl een geschiedkundige meteen denkt aan de invloed van het weer op de ontwikkeling van natuurgodsdiensten. Beide oogpunten zijn de moeite waard en kunnen van elkaar leren. Maar snelle specialisatie van de wetenschappen zorgt ervoor dat de onderzoekers niet samenwerken en elkaar waarschijnlijk zelfs nooit ontmoeten. In het ergste geval verandert specialisatie in vakjesdenken.Wanneer mensen mij vragen wat voor onderzoek mijn scriptie is, vind ik het moeilijk er een etiket op te plakken. Het onderzoek is dan ook een poging om van de vakjes weg te blijven en een onderwerp vanuit verschillende hoeken te bekijken. Dat onderwerp is een bijzonder actuele zaak: de staat Israël. Israël is geen gewoon land. Het is gebouwd op een nationalistische idee die we het zionisme noemen. Het zionisme kwam op gang op het einde van de negentiende eeuw, en is gebaseerd op het Joodse verlangen naar Zion, een oude naam voor het gebied waar nu Israël ligt. Wanneer het Joods-Palestijnse conflict alweer in het nieuws komt, merk ik altijd op hoe moeilijk het is te begrijpen waarom. Waarom vinden Joodse kolonisten het nodig nederzettingen te bouwen op de Westelijke Jordaanoever en er levens van angst en aggressie te leiden? Waarom is het zo moeilijk om tot een akkoord te komen? Vaak beelden mensen zich in dat het conflict te moeilijk is om te begrijpen. Maar zo'n instelling is tegengesteld aan een wetenschappelijke blik op de wereld. Daarom heb ik mij een jaar lang ingewerkt in de geschiedenis van de Joden, en in het bijzonder de geschiedenis van de Joodse identiteit. Ik geloofde toen, en ik geloof nu zeker, dat daarin de kern van het conflict verborgen is.  Mijn scriptie heeft de titel "Volgend jaar in Jeruzalem". Die zin is een deel van het gebed dat de Joden elk jaar zeggen op twee van hun feestdagen: de Grote Verzoendag en het Joodse Pasen. "Volgend jaar in Jeruzalem" drukt het eeuwenoude verlangen uit om te vertrekken uit de diaspora, de vele landen waarover de Joden verspreid zijn, en terug te keren naar het gebied dat God hun in de Bijbel heeft beloofd. De Joodse diaspora, de Joodse Bijbel en de Joodse staat zijn stuk voor stuk uniek in de wereld. Die verschijnselen vind ik enorm interessant en mijn scriptie gaat op zoek door de geschiedenis om de oorsprong ervan te ontdekken. Mijn zoektocht begon bij de Thora, ofwel het Oude Testament. Niet veel mensen weten hoe het Oude Testament geboren is. Streng religieuze Joden en christen houden vol dat Mozes, de held die de Joden uit Egypte leidde, het boek helemaal zelf geschreven heeft. Maar al snel begonnen kritische denkers zich daar vragen bij te stellen. Want het boek bevat niet alleen verhalen uit de tijd van Mozes zelf, maar ook gebeurtenissen van lang na zijn dood. Ook de taal van het heilig boek vertoont een evolutie, en na verloop van tijd kwamen er steeds meer aanwijzingen bij die erop wijzen dat er honderden jaren aan het Oude Testament gewerkt is, door verschillende schrijvers. De zoektocht naar de auteurs van het boek en de tijd waarin ze schreven heet de bijbelwetenschap. Het is een vorm van wetenschap die zich ver houdt van vakjesdenken. Tenslotte zijn er voor zo'n onderneming niet alleen taalkundigen nodig, maar ook archeologen, scriptologen en godsdienstwetenschappers. De bijbelwetenschap is een fascinerend onderzoeksdomein, dat soms als een ware detectiveroman leest. Zo is er het mysterieuze verhaal van de hogepriester Hilkia, die tijdens renovatiewerken aan de tempel in Jeruzalem enkele oude bijbelteksten vindt. Wanneer de koning de teksten onder ogen krijgt, laat hij ze voor echt verklaren en aan de Bijbel toevoegen. Bijbelwetenschappers hebben de tekst van de hogepriester gevonden in het Oude Testament. Ze denken dat Hilkia ze in werkelijkheid niet toevallig heeft gevonden, maar in opdracht van de koning geschreven heeft om zijn politieke positie te ondersteunen.Mijn onderzoek naar de oorsprong van het zionisme en de Joodse identiteit bracht mij verder in verschillende delen van de unieke geschiedenis van de Joden. Wist je dat de beruchte Spaanse inquisitie werd begon uit angst voor de toverkunsten van de duizenden Joden die verplicht christenen waren geworden? Dat dappere Joodse handelaren een enorme bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van Europa? Dat de gebroeders Grimm, bekend van de klassieke sprookjes als Sneeuwwitje en Repelsteeltje, ook antisemitische sprookjes hebben geschreven? Die heeft Disney natuurlijk nooit verfilmd, maar ze zijn er wel. Ik geloof dat de geschiedenis ons alleen een beeld geeft als we uit verschillende oogpunten kijken.Maar zelfs geschiedenis alleen is niet genoeg. Israël bestaat vandaag. Daarom laat ik het laatste woord aan kritische Israëlische auteurs, die hun eigen land net als ik hebben bestudeerd. Zij komen tot verrassende oplossingen voor het geweld dat de regio nu al meer dan 80 jaar in zijn greep houdt. Maar laat mij niet teveel uit de doeken doen. Als je in de ban bent van geschiedenis, taal, godsdienst of politiek, nodig ik je nederig uit om mijn scriptie te lezen. Misschien bereiken we met begrip en kennis misschien wel vrede en rechtvaardigheid, volgend jaar, in Jeruzalem.