Hoe hoog is de prijs van onze smartphone?

Een wolfraammijn in Congo, waar ook kinderen aan de slag zijn (foto Julien Harneis)

Hoge kindersterftecijfers, systematische verkrachting, massamoord, slavenarbeid en corruptie. Aan de grondstoffen voor onze nieuwe smartphone hangt een veel hoger prijskaartje dan wat we uiteindelijk in de winkel betalen. Nieuwe Europese wetgeving zou soelaas moeten brengen, maar is dat wel zo? Voor zijn thesis ging master in de internationale betrekkingen Jessy Thomas Ohanu Kalonda (UAntwerpen) in gesprek met verschillende Europese organisaties en onderwierp deze wetgeving aan een kritische analyse.

Maar wat zijn dat, conflictmineralen? Jessy Ohanu: “Het gaat concreet over vier mineralen: tin, tantaal, wolfraam en goud. Je vindt deze grondstoffen in allerlei toepassingen, zoals onder meer smartphones, laptops, printers, auto’s, juwelen... Deze grondstoffen zijn zo alomtegenwoordig, dat we bijna niet meer zonder kunnen. Ze maken ons moderne leven een stuk eenvoudiger.”

“Kijken we vanuit het standpunt van de landen waar deze grondstoffen vandaan komen, dan is de impact op de levenskwaliteit allesbehalve positief. Gewapende groepen strijden er iedere dag om deze mineralen te controleren, om zo conflicten te financieren. We denken hierbij onder meer aan de problemen in Congo. Maar helaas zijn er over de hele wereld gelijkaardige voorbeelden te vinden.”

Mensenrechten

Op 1 januari 2021 publiceert de Europese Unie daarom een nieuwe wetgeving tegen deze conflictmineralen. Jessy Ohanu: “Met deze wetgeving wil de EU vermijden dat bedrijven bijdragen aan conflicten en mensenrechtenschendingen gelinkt aan de ontginning ervan.”

De vier conflictmineralen: tin, tantaal, wolfraam en goud (foto's Rob Lavinsky)

“Europa vraagt daarom aan bedrijven om de herkomst van deze vier mineralen te controleren. De invoerende bedrijven, of toch een beperkt deel ervan, moeten onderzoeken of alles correct verloopt volgens de wetgeving van de betrokken landen. Wat zijn de levensomstandigheden voor de mensen rondom de mijn? Wordt de mijn bewaakt door gewapende rebellen? Werken er kinderen?”

“Door de bedrijven op hun verantwoordelijkheid te wijzen, hoopt men de cyclus van geweld te doorbreken. Want hoe minder bedrijven uit dit soort mijnen kopen, hoe minder geld er is om wapens te kopen, wat dan weer een rem zou zetten op de gewapende conflicten. Maar er bestaan sterke twijfels of de EU deze doelstellingen wel zal halen.”

Conflictmineralen maken ons leven gemakkelijker, maar in de landen van herkomst zorgen ze voor veel ellende

De Europese wetgeving is immers gebaseerd op gelijkaardige Amerikaanse wetgeving, de Dodd-Frank Act uit 2010. “Als gevolg van deze wet zijn er al een aantal problemen opgedoken. Zo zorgde de Amerikaanse wetgeving voor een ‘mineralenembargo’: bedrijven begonnen potentiële probleemlanden te vermijden, waardoor de lokale bevolking in de steek gelaten werd. Bovendien was de wet niet in staat om de grondoorzaken van het geweld aan te pakken.”

Tekortkomingen

Om na te gaan of Europa beter zal doen met deze nieuwe en aangepaste wetgeving, sprak Jessy Ohanu met Justice & Paix, ActionAID en IPIS Research: drie ngo's die werken rond sociale rechtvaardigheid, mensenrechten en duurzame vrede. Daarnaast sprak hij ook met een bedrijf uit de sector, Linak.

“Ze gaven allen aan dat de wetgeving zijn sterktes heeft, maar ook heel wat tekortkomingen. Om te beginnen is het aantal bedrijven dat onder deze wetgeving valt veel te klein, stellen ze. Het zou alleen gaan om grote bedrijven, die de mineralen in hun ruwe vorm importeren. Maar je kan deze mineralen evengoed in gesmolten vorm of als afgewerkt product invoeren, waardoor de wetgeving niet meer van toepassing is. Bovendien zijn de criteria zo vaag dat het moeilijk is om op te maken wie er exact onder valt en wie niet”

“Daarnaast is het belangrijk dat de sancties sterk genoeg zijn, anders zal de wet geen impact hebben. Maar ook hier blijft veel onduidelijk. Wie gaat deze sancties opleggen: de nationale of de Europese overheid?”

Hoopvol

“Als laatste gaven de organisaties aan dat de mineraalproducerende landen te weinig betrokken werden in het maken van de wetgeving. Hun mening werd genegeerd, waardoor de link met de praktijk te zwak is.”

Toch was men ook voorzichtig hoopvol: “De nieuwe wetgeving kan een platform zijn waar nieuwe maatregelen aan toegevoegd kunnen worden. Hopelijk is het een eerste stap in de goede richting.”

Promotor: prof. dr. Marijke Verpoorten

Lees de scriptie

---

Dit artikel verscheen in de herfsteditie van de Vlaamse Scriptiekrant.